Ελευθερία έκφρασης (ελευθεροτυπία) και απαγόρευση λογοκρισίας – Οι θεμιτοί περιορισμοί της
Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος, «καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του κράτους, ενώ κατά την παράγραφο 2 του ιδίου άρθρου, ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Με τις διατάξεις αυτές καθιερώνεται και προστατεύεται η ελευθεροτυπία, δηλαδή το δικαίωμα διαδόσεως των ιδεών δια του τύπου, που είναι ένα από τα βασικά ατομικά δικαιώματα των πολιτών σε μια δημοκρατία. Ο τύπος, κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 1 εδ. α του Συντάγματος, περιλαμβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισμένα για διάδοση τύπος και έντυπα είναι τα βιβλία, οι εφημερίδες, τα περιοδικά, τα φυλλάδια, οι προκηρύξεις, οι αφίσες, τα αυτοκόλλητα σε παράθυρα καταστημάτων, αυτοκινήτων κλπ, δηλαδή όλα τα προϊόντα της τυπογραφίας κάθε μορφής -τα έντυπα με τη στενή έννοια του όρου αλλά και οι προορισμένες για διάδοση φωτογραφίες, εικόνες, πανώ κλπ. Τα κυριότερα έντυπα είναι είτε τα βιβλία είτε τα περιοδικά έντυπα, δηλαδή οι εφημερίδες και τα περιοδικά (Συνταγματικό Δίκαιο Π. Δαγτόγλου, Ατομ. Δικαιώματα, Α1 Τόμος, έκδοση 1991, σελ. 472, 473, 474).
Ο τύπος επιτελεί κοινωνικό λειτούργηµα, ασκώντας καθήκοντα τα οποία ο ίδιος επιλέγει, βάσει της αποστολής του, που συνίσταται στην πληροφόρηση και τη σύµπραξη για τη διαµόρφωση της κοινής γνώµης. Η ελευθερία του τύπου δεν αποτελεί όµως αυτοσκοπό και συνακολούθως δεν πρέπει να συνεπάγεται τη θυσία άλλων εννόµων αγαθών, γι’ αυτό και υπάγεται, σύµφωνα µε την § 1 του άρθρου 14 του Συντάγµατος, στο γενικό περιορισµό της τηρήσεως των νόµων του Κράτους, οι οποίοι και αποτελούν το γενικό νοµικό πλαίσιο µέσα στο οποίο κινείται και αναπτύσσεται ελεύθερα ο τύπος. Κατά συνέπεια, µε νόµο µπορεί να περιορισθεί η ελευθερία διαδόσεως των στοχασµών και η αντίστοιχη ελευθερία πληροφορήσεως, αρκεί οι περιορισµοί αυτοί να είναι γενικής φύσεως, να αποτελούν κατασταλτικά µέτρα και να µη θίγουν τον πυρήνα του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου και της ελεύθερης δηµοσιογραφίας, η οποία χωρίς να ανάγεται σε δηµόσια λειτουργία, πρέπει να λειτουργεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Η ελευθεροτυπία και η ελεύθερη δηµοσιογραφία µέσα στα πλαίσια της συνταγµατικά κατοχυρωµένης ελευθερίας του τύπου εµφανίζεται ως ελεύθερη έκφραση στοχασµών, ως αδέσµευτη δηµοσιογραφία και ως έντυπη άσκηση κριτικής και ελέγχου των δηµοσίων προσώπων και πραγµάτων.
Όμως, με το άρθρο αρ. 25 παρ. 3 του Συντάγματος, άλλα και το άρθρο 281 ΑΚ, σε συνδυασμό προς το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, προκύπτει ότι και το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας υπόκειται σε περιορισμούς και ασκείται εντός των ορίων που χαράσσουν οι νόμοι του κράτους, οι οποίοι επιδιώκουν όχι την με οποιοδήποτε τρόπο παρεμπόδιση της ελευθεροτυπίας, αλλά την προστασία του κοινωνικού συνόλου από την καταχρηστική άσκηση του συνταγματικού αυτού δικαιώματος. Τα δυσδιάκριτα, γενικώς, όρια του δικαιώματος της ελευθεροτυπίας από την εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων, προσδιορίζονται ικανοποιητικά με την προστασία της τιµής και της υπολήψεως τρίτων και την προσβολή της προσωπικότητάς τους από τα άρθρα 361- 369 ΠΚ (βλ. ΠΠρΑθ 4367/2010, ΑΠ 1337/2008, ΕφΑθ 1652/1988 ΕλΔ 30.814, ΠΠΠειρ 27/2009 Νόμος, ΠΠΑθ 6472/2003 ΧΡΙΔ 2004/120).
Όσο όµως και αν τα όρια µεταξύ της ελεύθερης και της καταχρηστικής ασκήσεως του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας είναι δυσδιάκριτα, προσδιορίζονται αυτά ικανοποιητικά ως προς.
Περαιτέρω, επί προσβολής της τιµής προσώπου προβλέπεται στο άρθρο 367 ΠΚ ότι δεν αποτελούν άδικη πράξη και εποµένως δεν δηµιουργούν υποχρέωση προς αποζηµίωση οι εκδηλώσεις που γίνονται, πέραν των άλλων περιπτώσεων, και από δικαιολογηµένο ενδιαφέρον, εκτός αν περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της συκοφαντικής δυσφηµήσεως, καθώς και όταν από τον τρόπο της εκδηλώσεως ή τις περιστάσεις τελέσεως της πράξεως προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως. Δικαιολογημένο δε ενδιαφέρον, που πηγάζει από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία και την κοινωνική αποστολή του τύπου, έχουν και τα πρόσωπα που συνδέονται µε τη λειτουργία του και κατά κύριο λόγο οι δηµοσιογράφοι για τη δηµοσίευση ειδήσεων, γεγονότων και σχολίων σχετικών µε τις ενέργειες ή παραλείψεις και τη συµπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για το κοινωνικό σύνολο. Για τις πράξεις ή τη συµπεριφορά των προσώπων αυτών µπορούν να δηµοσιευθούν ειδήσεις και σχόλια για την πληροφόρηση του κοινού και µε οξεία ακόµη κριτική ή δυσµενείς χαρακτηρισµούς των προσώπων στα οποία αναφέρονται. Και στην περίπτωση όµως αυτή, ο άδικος χαρακτήρας της εξυβριστικής ή δυσφηµιστικής εκδηλώσεως δεν αίρεται και συνεπώς παραµένει η παρανοµία ως ουσιαστικό στοιχείο της αδικοπραξίας, όταν η παραπάνω εκδήλωση αποτελεί συκοφαντική δυσφήµηση, ή όταν από τον τρόπο και από τις περιστάσεις που έγινε αυτή, προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως, δηλαδή σκοπός που κατευθύνεται ειδικώς σε προσβολή της τιµής άλλου, µε αµφισβήτηση της ηθικής ή κοινωνικής αξίας του προσώπου ή µε περιφρόνηση αυτού. Ειδικός σκοπός εξυβρίσεως εµφαίνεται στον τρόπο εκδηλώσεως της προσβλητικής συµπεριφοράς, όταν αυτός δεν ήταν αντικειµενικά αναγκαίος για την απόδοση της σκέψεως αυτού, που φέρεται ότι ενεργεί από δικαιολογηµένο ενδιαφέρον, ο οποίος, παρά ταύτα, χρησιµοποίησε τον τρόπο αυτό για να προσβάλει την τιµή άλλου.
Θεώνη Κάδρα, δικηγόρος