Ο προσωποπαγής χαρακτήρας του δικαιώματος επικοινωνίας και το δικαίωμα επίβλεψης του υπόχρεου γονέα

Το δικαίωμα της επικοινωνίας που απορρέει από διάταξη δημοσίας τάξεως, αποτελεί αυστηρά προσωποπαγές οικογενειακό δικαίωμα, το οποίο συναρτάται αποκλειστικά με το πρόσωπο του φορέα του. Γι’ αυτό είναι ανεπίδεκτο παραίτησης ή μεταβίβασης, ακόμη και μόνο ως προς την άσκησή του.[1]

Όπως και πολλά άλλα δικαιώματα, τα οποία αναγνωρίζονται από τις διατάξεις του οικογενειακού δικαίου, έτσι και το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το τέκνο, όπως σαφέστατα προκύπτει και από τη σχετική γραμματική διατύπωση του όρου, είναι ένα δικαίωμα άρρηκτα και απόλυτα συνδεδεμένο με το πρόσωπο του δικαιούχου, δεδομένου ότι ο σκοπός του συνίσταται στη διατήρηση της ψυχικής και πνευματικής επαφής και επικοινωνίας γονέα και τέκνου και στη δυνατότητα του δικαιούχου γονέα να διαμορφώσει άμεση και ιδίαν αντίληψη για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, για τις συνθήκες της ζωής του και για την εν γένει εξέλιξή του.

Άμεση συνέπεια αυτού του προσωποπαγούς χαρακτήρα του δικαιώματος είναι το γεγονός ότι ο φορέας του δεν μπορεί να μεταβιβάσει την άσκησή του (εξ ολοκλήρου ή ως προς ορισμένες εκφάνσεις της) σε άλλο πρόσωπο, αλλά δικαιούται και υποχρεούται να προβαίνει ο ίδιος προσωπικά σε όλες τις πράξεις που αφορούν την άσκησή του, διότι μόνο έτσι εξυπηρετείται ουσιαστικά η ανάγκη, για την οποία το δικαίωμα υφίσταται και αναγνωρίζεται στο δικαιούχο.[2]

Όπως έχουν δεχθεί και οι αποφάσεις του Εφετείου Θεσσαλονίκης 2322/1997 και 534/1991 του Άρειου Πάγου (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) «Το άκρως αυτό προσωπικό δικαίωμα του γονέα, προς επικοινωνία μετά του ανηλίκου τέκνου του απορρέει από το φυσικό δεσμό του αίματος και του αισθήματος της στοργής προς το τέκνο, συντελεί δε στην ανάπτυξη του ψυχικού του κόσμου και στην εν γένει προσωπικότητα του, για το λόγο αυτό η άσκηση του αποβλέπει κυρίως στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του τέκνου».

Όσον αφορά το δικαίωμα επίβλεψης του υπόχρεου γονέα, «κατά το άρθρο 1518 ΑΚ, στο περιεχόμενο του λειτουργικού δικαιώματος επιμέλειας του τέκνου περιλαμβάνεται και το ειδικότερο, επίσης λειτουργικό, δικαίωμα επίβλεψης αυτού, στο πλαίσιο του οποίου, ο γονέας δικαιούται αλλά και οφείλει να παίρνει όλα τα αναγκαία μέτρα επιτήρησης και προστασίας του τέκνου, το οποίο λόγω της ανηλικότητάς του και κατ’ επέκταση λόγω της περιορισμένης ωριμότητας, διανοητικής ανάπτυξης και αντίληψής του, διατρέχει πάσης φύσεως κινδύνους, οι οποίοι δημιουργούνται τόσο από εξωτερικούς παράγοντες όσο και από τη δική του συμπεριφορά.

Επίσης, στο περιεχόμενο του δικαιώματος επιμέλειας και μάλιστα υπό τη μορφή της πλέον σημαντικής λειτουργίας αυτού, εμπίπτει και η ανατροφή του τέκνου, η οποία, πέραν της σωματικής φροντίδας του και της παροχής σε αυτό των απαραίτητων υλικών αγαθών για τη διαβίωσή του, περιλαμβάνει και την κοινωνική, ηθική, θρησκευτική διαπαιδαγώγησή του, καθώς επίσης και τη μέριμνα για την ψυχική και πνευματική του ανάπτυξη και διάπλαση και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του.

Δεδομένου όμως ότι το δικαίωμα ελέγχου και καθορισμού των συναναστροφών του τέκνου αποτελεί ιδιαίτερη έκφανση της επίβλεψης αυτού, η οποία απορρέει από την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, θα πρέπει, όσον αφορά την άσκηση του δικαιώματος αυτού από το γονέα που έχει την επιμέλεια κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας, να γίνει η εξής διάκριση:

1α. Στη σπανιότερη περίπτωση που ο γονέας-δικαιούχος της επικοινωνίας είναι ταυτοχρόνως και φορέας του δικαιώματος επιμέλειας, (άρα και του δικαιώματος επίβλεψης), μαζί με τον υπόχρεο γονέα, τότε οι δύο γονείς από κοινού θα πρέπει να αποφασίζουν σχετικά με τις συναναστροφές του τέκνου κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας, με βασικό κριτήριο όχι τις προσωπικές και υποκειμενικές τους απόψεις και επιθυμίες, αλλά το συμφέρον του τέκνου (ΑΚ 1511). Σε περίπτωση μεταξύ τους διαφωνίας και εφόσον η διαφωνία αυτή θέτει προσκόμματα στην ομαλή λειτουργία της επικοινωνίας, θα πρέπει να ληφθεί σχετική απόφαση από το Δικαστήριο με στάθμιση όλων των αντικρουόμενων συμφερόντων (ΑΚ 1512)

1β. Στη συνηθέστερη περίπτωση που η επιμέλεια του τέκνου ανήκει στον υπόχρεο της επικοινωνίας γονέα, σε εκείνον αποκλειστικά ανήκει και το δικαίωμα επίβλεψής του άρα και το δικαίωμα καθορισμού και ελέγχου των συναναστροφών του».[3]

Αντιθέτως, φορέας του δικαιώματος επίβλεψης του τέκνου (και επομένως και του δικαιώματος καθορισμού των συναναστροφών του), αλλά και φορέας της εξουσίας άσκησης του δικαιώματος αυτού, παραμένει ο γονέας στον οποίο έχει ανατεθεί η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, ο οποίος το ασκεί μέσω συγκεκριμένων ενεργειών του δικαιούχου της επικοινωνίας γονέα, αφού δοθούν σε εκείνον και συγκεκριμένες οδηγίες από τον πρώτο. Επομένως, ο δικαιούχος της επικοινωνίας αποτελεί «βοηθό άσκησης του δικαιώματος» του άλλου γονέα και όχι φορέα αυτού.

Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας, ο δικαιούχος της επικοινωνίας γονέας, δεν καθίσταται, ούτε προσωρινά φορέας του δικαιώματος καθορισμού των συναναστροφών του τέκνου (δεδομένου ότι δε λαμβάνει χώρα κατά κανέναν τρόπο μεταβίβαση αυτού του δικαιώματος ή της εξουσίας άσκησής του), αλλά γίνεται απλός «βοηθός άσκησης» του δικαιώματος αυτού του άλλου γονέα, συνεπάγεται ότι δε δικαιούται ο ίδιος να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με τις συναναστροφές του παιδιού. Δικαιούται μόνο να προβαίνει σε ενέργειες που αποσκοπούν στην άσκηση του εν λόγω δικαιώματος για λογαριασμό του υπόχρεου της επικοινωνίας γονέα, λαμβάνοντας υπόψη και ακολουθώντας τις οδηγίες του τελευταίου επί των συγκεκριμένων θεμάτων, ακόμη κι αν αυτές έρχονται σε αντίθεση με τις προσωπικές του απόψεις, πάντα όμως στο μέτρο που αυτές οι υποδείξεις δεν έρχονται σε προφανή αντίθεση με το συμφέρον του τέκνου και δεν θέτουν εμπόδια στην ομαλή και ουσιαστική άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας, σύμφωνα προς τη φύση και τη λειτουργία του.[4]

 

Χριστίνα Ρήγα, ασκ. δικηγόρος

info@efotopoulou.gr

 

 

[1] Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, ΕΡΝΟΜΑΚ, Άρθρα 1346-1694, Τόμος Ε’ Οικογενειακό Δίκαιο, Αθήνα 2004, σελ. 982, 983.

[2] Νάταλη- Χριστίνα Π. Σαμαρά, Το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το ανήλικο τέκνο, Νομική Βιβλιοθήκη 2010, σελ. 12, 13.

[3] Νάταλη- Χριστίνα Π. Σαμαρά, Το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το ανήλικο τέκνο, Νομική Βιβλιοθήκη 2010, σελ. 82, 83.

[4] Νάταλη- Χριστίνα Π. Σαμαρά, Το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το ανήλικο τέκνο, Νομική Βιβλιοθήκη 2010, σελ. 85.   Αντίθετα Βαθρακοκοίλης, ό.π. 1, σελ. 988 σύμφωνα με τον οποίο το δικαίωμα επίβλεψης κατά το διάστημα της επικοινωνίας το έχει μόνο ο δικαιούχος γονέας: «Κατά το διάστημα της επικοινωνίας, οι συναναστροφές του τέκνου προσδιορίζονται από το δικαιούχο γονέα, πάντοτε, βέβαια, προς το συμφέρον το τέκνου και υπό την προϋπόθεση της ανυπαρξίας αντίθετης ρυθμιστικής διάταξης στην απόφαση, γιατί ο άνω προσδιορισμός εντάσσεται στην εξουσία επίβλεψης του τέκνου, την οποία κατά το διάστημα της επικοινωνίας την έχει ο δικαιούχος γονέας (de facto). Επίσης, και η παρουσία τρίτων προσώπων πρέπει να γίνεται πάντοτε με κριτήριο το συμφέρον του τέκνου. Δεν αποκλείεται και η παρουσία τρίτων προσώπων,