Πνευματική ιδιοκτησία στις φωτογραφίες

Κατά την έννοια των άρθ. 2 §§ 1, 4 και 28 § 4 του Ν. 2121/1993, για την πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα, οι φωτογραφίες, ως πνευματικά δημιουργήματα, προστατεύονται από τον νόμο αυτόν, ανεξάρτητα της ενδεχόμενης προστασίας και από άλλες διατάξεις και της αξίας και του προορισμού τους,

εφόσον εμπίπτουν στην έννοια του πρωτότυπου πνευματικού δημιουργήματος και με την προϋπόθεση ακόμη ότι σε κάθε δημοσίευσή τους αναφέρεται το όνομα του φωτογράφου. Τα ίδια δε περίπου όριζε και η διάταξη του άρθ. 14 του προϊσχύσαντος Ν. 2387/1920, καθώς και η κυρωθείσα από την Ελλάδα, με τον Ν. 100/1975 Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης του 1886, η οποία, σύμφωνα με το άρθ. 1 του Ν.Δ. 4264/1962 υπερίσχυε του Ελληνικού Δικαίου, σε όσα σημεία οι διατάξεις της ήσαν ευνοϊκότερες για τους πνευματικούς δημιουργούς. Και ναι μεν σύμφωνα με τα ως άνω, πνευματική ιδιοκτησία στη φωτογραφία, δεν έχει ποτέ το εικονιζόμενο πρόσωπο, αλλά μόνον ο φωτογράφος, ως πνευματικός δημιουργός αυτής, ο οποίος, ασκώντας τις εξουσίες που του παρέχει το ως άνω δικαίωμά του, μπορεί να μεταβιβάσει τούτο σε τρίτα πρόσωπα, ώστε η μεταβίβαση αυτή να είναι ανεξάρτητη από την νομιμότητα του έργου, όμως το εικονιζόμενο στη φωτογραφία πρόσωπο, μολονότι δεν έχει δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας σ’ αυτήν, έχει το δικαίωμα του άρθ. 57 του ΑΚ. δηλαδή το δικαίωμα της προσωπικότητας. Τούτο σχετίζεται άμεσα με τη φωτογραφία του και παρέχει στο κάθε πρόσωπο, μεταξύ άλλων και την εξουσία να επιτρέπει, ή να απαγορεύει την απεικόνισή του, ή την κυκλοφορία της εικόνας του, ή την εμπορία της. Έτσι, αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας ενός προσώπου η, χωρίς τη συναίνεσή του, λήψη της φωτογραφίας του, ή η κυκλοφορία, αναπαραγωγή και η διάδοσή της και οπωσδήποτε η εμπορία της. Τέτοια συναίνεση θεωρείται ότι δόθηκε σιωπηρά, όταν η φωτογράφηση έγινε με την αίτηση του φωτογράφου, ή όταν για τη λήψη της φωτογραφίας ο εικονιζόμενος πληρώθηκε. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η λήψη φωτογραφίας, χωρίς τη συναίνεση του φωτογραφουμένου, όταν απεικονίζονται τελετές, δημόσιες συναθροίσεις, τοπία που παρουσιάζουν καλλιτεχνικό, ή άλλο γενικό ενδιαφέρον, στα οποία παρευρίσκονται και πρόσωπα, καθώς και όταν εικονίζονται πρόσωπα, που ανήκουν στη σύγχρονη ιστορία και την επικαιρότητα (βλ. Γεωργιάδη – Σταθόπουλο Αστικός Κώδικας σελ. 101). Αλλά και στις περιπτώσεις αυτές, και ειδικότερα στην απεικόνιση προσώπων της σύγχρονης ιστορίας, δηλαδή προσωπικοτήτων της πολιτικής, της επιστήμης, της καλλιτεχνικής ζωής, ή του αθλητισμού, τα πρόσωπα αυτά δεν μπορούν να απαγορεύσουν τη φωτογράφησή τους ή τη δημοσίευση της φωτογραφίας τους, μόνον όμως στο μέτρο και στο βαθμό που εξυπηρετείται από δικαιολογημένο ενδιαφέρον η ανάγκη πληροφορήσεως τον κοινού. Ένας εκ των περιορισμών που υπαγορεύεται από το δικαιολογημένο συμφέρον της ολότητας για ενημέρωση είναι η δυνατότητα αναπαραγωγής και διάδοσης στο κοινό, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή στο έργο, για λόγους περιγραφής επίκαιρων γεγονότων με μέσα μαζικής επικοινωνίας, έργων, που βλέπονται ή ακούγονται κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος (άρθρο 25 παρ. Ια του Ν. 2121/1993). Δεν είναι όμως επίκαιρο γεγονός το θέμα που επιλέγει ο συγγραφέας ενός βιβλίου, ούτε το βιβλίο μέσο μαζικής επικοινωνίας, κατά την έννοια του ανωτέρω νόμου, αφού και ο ρόλος του βιβλίου δεν είναι η ενημέρωση του κοινού, όπως αυτός των ΜΜΕ. Συνεπώς, δεν αίρεται το παράνομο της χρήσης φωτογραφιών για την προβολή και παρουσίαση ενός βιβλίου με θέμα τη ζωή του εικονιζόμενου χωρίς την άδεια του πνευματικού δημιουργού τους (βλ. αναλυτικά 40026/2010 ΜονΠρΘεσ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕΠΙΣΚΕΜΠΔ 2007.255, ΑΡΜ 2007.1728).  

Περαιτέρω, τέτοια όμως ανάγκη πληροφορήσεως του κοινού, άξια προστασίας δεν υφίσταται στην περίπτωση κατά την οποία ο τρόπος δημοσιεύσεως της εικόνας του προσώπου της σύγχρονης ιστορίας, εξυπηρετεί στην πραγματικότητα μόνον εμπορικούς σκοπούς, διότι στην περίπτωση αυτήν υπερισχύει το υπέρτερο έννομο συμφέρον του απεικονιζόμενου, στην ελεύθερη και αποκλειστική απόφαση του οποίου απόκειται να επιτρέψει, ή όχι τη δημοσίευση της φωτογραφίας του, για διαφημιστικούς ή εμπορικούς λόγους (βλ. Πλαγιαννάκου ο.π. σελ. 118 επ. Μπαλή ΓενΑρχ § 24, Τούση ΓενΑρχ § § 34. Σούρλα ΕρμΑΚ άρθ. 57-60 αρ. 83, ΕφΘεσ 3424/ 1989 ο.π. σελ. 1205 και ad hoc ΠρΑθ 6069/1993 αδημοσίευτη στον νομικό τύπο, προσκομιζόμενη, ΜονΠρ 13122/1993 αδημοσίευτη στον νομικό τύπο προσκομιζόμενη). Τέλος, το δικαίωμα επί της προσωπικότητας, είναι μεν απόλυτο και αμεταβίβαστο, με την ειδικότερη έννοια του ότι δεν μπορεί να μεταβιβαστεί, όπως γίνεται στα άλλα δικαιώματα, απλή όμως μεταβίβαση, παραλλήλου χρήσεως, από άλλον, ορισμένων εκφάνσεων του συγκεκριμένου δικαιώματος, ενόψει και της διπλής φύσεώς του (περιουσιακής και ηθικής, ή μη περιουσιακής) είναι δυνατή, ούτως ώστε ο δικαιούχος να υποβληθεί σε ορισμένους συμβατικούς περιορισμούς (βλ. Αστικό Κώδικα Γεωργιάδη- Σταθόπουλου σελ. 105 ΕρμΑΚ κάτω από τα άρθρα 57-60 αρ. 18 πρβλ. και Κ. Σημίτη “Το δικαίωμα της εφευρέσεως” ( 1967) σελ. 11 επ., ΠολΠρωτ Αθ 1883/1987 προσκομιζόμενη ad hoc ΠολΠρωτ Αθ 13122/1993 ο.π.).

 

Μαρία Τζαβέλα

Δικηγόρος, LL.M.

E-mail: info@efotopoulou.gr