H διαφορά της αφαίρεσης της γονικής μέριμνας κατ’ άρθ. 1532 ΑΚ σε σχέση με την ανάθεσή της κατ’ άρθ. 1513-1514 ΑΚ

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1510, 1511, 1512-1514 και 1518 ΑΚ συνάγεται, ότι η γονική μέριμνα είναι το καθήκον και δικαίωμα των γονέων να μεριμνούν για το ανήλικο τέκνο τους, το οποίο ασκούν από κοινού, δηλαδή πρέπει να αποφασίζουν και να ενεργούν και οι δύο μαζί. Περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου (η οποία εμπεριέχει την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευση του τέκνου, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του), τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπησή του σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά το πρόσωπο ή την περιουσία του. Στην περίπτωση διαζυγίου, όταν ανατρέπονται πλέον οι συνθήκες της ζωής της οικογένειας, καταργείται ο συζυγικός οίκος, δημιουργείται χωριστή εγκατάσταση του καθενός από τους γονείς και ανακύπτει το θέμα της διαμονής των ανηλίκων τέκνων πλησίον του πατέρα ή της μητέρας τους και εν γένει της ρύθμισης της άσκησης της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας αυτών, τα ανακύψαντα ζητήματα επιλύονται καταρχάς με συμφωνία των γονέων, ενώ αν αυτοί διαφωνούν, αποφασίζει το αρμόδιο δικαστήριο, στο οποίο αυτοί οφείλουν να προσφύγουν. Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, όπως και η απόφαση του δικαστηρίου που αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της, πρέπει να αποβλέπει στο αληθινό συμφέρον του παιδιού, που αποτελεί αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο, που αντλεί το δικαστήριο από την κοινωνική πείρα, την κοινή συνείδηση με αντικειμενικά αξιολογικά στοιχεία και εξετάζεται σε συνδυασμό με όλα τα επωφελή και πρόσφορα για τον ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις.

Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1532 παρ. 1 παρ. 2 ΑΚ, αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή της διοίκησης της περιουσίας του ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το Δικαστήριο μπορεί, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας, οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου, ο Εισαγγελέας ή και αυτεπαγγέλτως, να διατάξει οποιοσδήποτε πρόσφορο μέτρο και ιδίως να αφαιρέσει από αυτόν τον γονέα τη γονική μέριμνα, ολικά ή μερικά, αναθέτοντάς την αποκλειστικά στον άλλο γονέα ή να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή και την επιμέλειά του, σε τρίτον ή να διορίσει επίτροπο.

Κακή άσκηση του λειτουργικού δικαιώματος της γονικής μέριμνας, η οποία δεν προϋποθέτει πταίσμα, υπό την προαναφερθείσα πρώτη περίπτωση που προβλέπει η διάταξη του 1532 παρ. 1 ΑΚ, συνιστά κάθε παράβαση διάταξης που προσδιορίζει τις υποχρεώσεις των γονέων ως προς την άσκηση αυτής (π.χ. άσκηση σωματικής, ψυχολογικής ή λεκτικής βία από τον γονέα κατά του τέκνου ή άλλων μελών της οικογένειας, παραβίαση της υποχρέωσης διατροφής, παρεμπόδιση του δικαιώματος επικοινωνίας του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια), λαμβάνοντας υπόψη κάθε φορά τα στοιχεία της συγκεκριμένης περίπτωσης και υποκειμενικά αυτά που αφορούν το πρόσωπο του γονέα ή των γονέων. Η δεύτερη περίπτωση κακής άσκησης του λειτουργικού δικαιώματος της γονικής μέριμνας, που προβλέπει η ανωτέρω διάταξη, αφορά κυρίως τις περιπτώσεις που η παράβαση του καθήκοντος εκδηλώνεται με παράλειψη ως ενδεχομένως αρνητική κατάχρηση δικαιώματος. Η παράλειψη ασκήσεως μπορεί να εμφανίζεται είτε ως μη προσήκουσα άσκηση είτε ως καθαρή αδράνεια, δηλαδή αποχή του δικαιούχου από την άσκηση του δικαιώματος (π.χ. εγκατάλειψη του τέκνου και αδιαφορία για την υγεία, την εκπαίδευση ή την ανατροφή του). Τέλος, κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συντρέχει και όταν υπάρχει αδυναμία ανταπόκρισης του γονέα στο λειτούργημα, η οποία μπορεί να οφείλεται σε λόγους πραγματικούς, όπως σοβαρή ψυχική νόσος, αλκοολισμός ή εξάρτηση από ναρκωτικά, εγκληματική συμπεριφορά, εργασία σε νυχτερινά καταστήματα ή σε άλλη χώρα ή και νομικούς λόγους, όπως φυλάκιση. Οι προαναφερόμενες τρεις περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, που διαζευκτικά διατυπώνονται στη διάταξη του άρθρου 1532 ΑΚ, ως επί το πλείστον αλληλοεπικαλύπτονται, αφού δεν είναι πάντοτε εφικτός ο απόλυτος εννοιολογικός διαχωρισμός τους.

Εφόσον συντρέχει μία ή περισσότερες από τις παραπάνω περιπτώσεις κακής άσκησης, εάν η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς, αφαιρούμενης της άσκησής της από τον ένα, αυτή θα παραμείνει μόνο στον άλλο γονέα, βάσει της αρχής του πλήρους δικαιώματος κάθε γονέα ως προς την άσκησή της. Εάν, όμως, οι προϋποθέσεις της κακής ή καταχρηστικής άσκησης της γονικής μέριμνας υπάρχουν και στο πρόσωπο του άλλου γονέα ή μόνο ο ακατάλληλος γονέας είναι στη ζωή ή έχει τη γονική μέριμνα, μπορεί το δικαστήριο να διατάξει την ανάθεση της επιμέλειας του τέκνου σε τρίτο ή να διορίσει επίτροπο για τη διοίκηση της περιουσίας αυτού. Το Δικαστήριο πρέπει σε κάθε περίπτωση να διαπιστώσει την παράβαση του γονέα ή των γονέων, καθώς και ότι αυτή επηρεάζει τη σωματική ή ψυχική και ηθική διάπλαση του τέκνου ή τα γεγονότα και τις πράξεις που καθιστούν καταχρηστική την άσκηση ή τους λόγους αδυναμίας άσκησης της γονικής μέριμνας (ΑΠ 99/2014, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Εξάλλου, από την αναφορά της ανωτέρω διάταξης στη λήψη πρόσφορων μέτρων και περαιτέρω από τις ρυθμίσεις των διατάξεων των άρθρων 1532 παρ. 2 και 1533 παρ. 1 και 2 ΑΚ προκύπτει ότι η δυνατή έκταση της δικαστικής επέμβασης διαβαθμίζεται από το ηπιότερο στο δραστικότερο, με βάση τα κριτήρια της αρχής της αναλογικότητας. Πρόσφορο μέτρο, στο οποίο θα μπορεί να αρκεστεί το δικαστήριο, είναι κάθε μέτρο προς άρση και αποτροπή στο μέλλον της μη ανεκτής κατάστασης ή και προς άρση των επιβλαβών συνεπειών που ήδη επήλθαν. Ανάμεσα στα μέτρα που μπορεί να λάβει το Δικαστήριο είναι και η μερική ή και η ολική αφαίρεση της άσκησης της γονικής μέριμνας από τον γονέα και η ανάθεσή της αποκλειστικά στον άλλον. Η διαφορά σε σχέση με την ανάθεση στον ένα από τους γονείς κατά το άρθρο 1513 παρ. 1 ΑΚ είναι ότι τώρα η ανάθεση είναι αποκλειστική και συνδυάζεται με αφαίρεση της άσκησης από τον άλλο γονέα. Έτσι, σε περίπτωση αδυναμίας άσκησης της γονικής μέριμνας από τον γονέα στον οποίο ανατέθηκε αποκλειστικά η άσκηση, η τελευταία δεν περιέρχεται στον άλλο γονέα, όπως στην περίπτωση των άρθρων 1513-1514 ΑΚ, αλλά θα πρέπει να γίνει νέα δικαστική ρύθμιση του ζητήματος (ΜΠρΘεσ 2922/2019 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Αγγελική Πολυδώρου, δικηγόρος

e-mail: info@efotopoulou.gr