Η μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας και η αλλαγή στο φορολογικό καθεστώς αυτής με το νόμο 3842/2010
Στο άρθρο 1166 ΑΚ αναφέρεται ότι «Η επικαρπία εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά είναι αµεταβίβαστη. Η άσκησή της µπορεί να µεταβιβασθεί σε άλλον για χρόνο που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας µε την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 1164».
Το δικαίωµα ασκήσεως της επικαρπίας (άρθρο 1166 Α.Κ.) γίνεται γενικά δεκτό ότι έχει ενοχικό και όχι εµπράγµατο χαρακτήρα, ενώ είναι δυνατόν ακόµη και η άκυρη σύσταση πραγµατικής ή προσωπικής δουλείας να θεωρηθεί κατά µετατροπή ως έγκυρη παραχώρηση της εξουσίας ασκήσεως της επικαρπίας µε ενοχική µόνο ενέργεια (βλ. Μπαλή ο.π. παρ. 173 , Γεωργιάδη- Σταθόπουλο, Κατ’ άρθρο ερµηνεία Α.Κ. άρθρο 1166, Α.Π.698/70, ΝοΒ 19, 176, Γνωµ. Ν.Σ.Κ. 323/2000). Η ρύθμιση της υπόψη διάταξης προς το αμεταβίβαστο της επικαρπίας υποδηλώνει το στενό σύνδεσμο του δικαιώματος αυτής με το πρόσωπο του δικαιοδόχου επικαρπωτή. Η απαγόρευση της μεταβίβασης υπαγορεύεται από το ότι η επικαρπία συνιστά το επαχθέστερο για την κυριότητα βάρος.
Η µεταβίβαση του δικαιώµατος της ενάσκησης επικαρπίας
Η διάταξη της παρ. 2, κατά τροποποίηση της άνω αρχής περί αμεταβίβαστης επικαρπίας, καθιστά επιτρεπτή τη μεταβίβαση της ενάσκησης της επικαρπίας, η οποία έχει ενοχική απλώς ενέργεια. Η παραχώρηση της άσκησης της επικαρπίας σε άλλον δεν μεταβάλλει το δικαιούχο εμπράγματου δικαιώματος που εξακολουθεί να είναι ο επικαρπωτής και μόνο αυτός (Βαθρακοκοίλης, ΕΡΝΟΜΑΚ, άρθρο 1166, σελ. 71).
Μετά τη µεταβίβαση του δικαιώµατος άσκησης της επικαρπίας, δικαιούχος του εµπράγµατου δικαιώµατος της επικαρπίας εξακολουθεί να είναι ο µεταβιβάσας την άσκηση αυτής στον τρίτο ενώ ο τρίτος καθίσταται δικαιούχος µόνο του ενοχικού δικαιώµατος προς άσκηση αυτής. Έτσι από το δικαίωµα άσκησης επικαρπίας επί ακινήτου απορρέει η νοµιµοποίηση του ασκούντος τρίτου να εκµισθώνει το ακίνητο για δικό του λογαριασµό αλλά στο όνοµα του επικαρπωτή.
Αρχικά το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους με την υπ’ αρ. 323/2000 γνωμοδότησή του διατύπωσε την άποψη ότι είναι δυνατή η μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας από τον κύριο του ακινήτου σε τρίτο με οριστικό συμβόλαιο, χωρίς προηγούμενη σύσταση του εμπράγματου δικαιώματος της επικαρπίας με οριστικό συμβόλαιο ή ιδιωτικό συμφωνητικό. Το δικαίωμα αυτό μπορεί να μεταβιβασθεί για ορισμένο χρόνο π.χ. για 7 χρόνια. Μετά το πέρας της χρονικής αυτής περιόδου το δικαίωμα της ενάσκησης της επικαρπίας επιστρέφει στον επικαρπωτή αυτοδικαίως. Τη γνωμοδότηση αυτή έκανε δεκτή ο υφυπουργός Οικονομικών, με την υπ αρ. 1061087/1284/Α0012/ΠΟΛ.1277/23.11.2000 εγκύκλιό του.
Περαιτέρω σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 64/2001 Γνωμοδότηση του ΝΣΚ «Σε περίπτωση μεταβίβασης επί μισθωμένου ακινήτου α) του δικαιώματος της επικαρπίας, ο αποκτών καθίσταται δικαιούχος των μισθωμάτων από της μεταγραφής του οικείου συμβολαίου, β) του ενοχικού δικαιώματος της άσκησης της επικαρπίας, ο προς ον η μεταβίβαση καθίσταται δικαιούχος των μισθωμάτων από της κατάρτισης του συμβολαίου, πλην αντίθετης συμφωνίας και γ) ότι παρά τη μεταβίβαση ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ., δύναται να φορολογήσει τα μισθώματα στο όνομα του μεταβιβάζοντος, εφόσον αποδείξει κατά τα ανωτέρω την εικονικότητα της μεταβίβασης. Για τη µεταβίβαση δε του δικαιώµατος ενάσκησης της επικαρπίας δεν απαιτείται ιδιαίτερος τύπος αφού είναι σύµβαση µε ενοχική µόνο ενέργεια και δεν απαιτείται εποµένως εγγραφή της παραχωρήσεως στο βιβλίο µεταγραφών και κατασχέσεων».
Απόρροια των ανωτέρω ήταν, σε φορολογικό επίπεδο, σε περίπτωση μεταβίβασης του ενοχικού δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας, σε φόρο να υπάγεται ο ενασκών το δικαίωμα της επικαρπίας. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 20 του ΚΦΕ οριζόταν ότι «Εισόδημα από ακίνητα είναι αυτό που προκύπτει κάθε οικονομικό ή κατά περίπτωση γεωργικό έτος, είτε από εκμίσθωση ή επίταξη ή έμμεσα από ιδιοκατοίκηση ή ιδιοχρησιμοποίηση ή από παραχώρηση της χρήσης σε τρίτο χωρίς αντάλλαγμα μιας ή περισσοτέρων οικοδομών είτε από εκμίσθωση γαιών. Το εισόδημα αυτό αποκτάται από κάθε πρόσωπο στο οποίο έχει νόμιμα μεταβιβασθεί με οριστικό συμβόλαιο ή έχει αποκτηθεί με δικαστική απόφαση, ή λόγω χρησικτησίας, το δικαίωμα πλήρους κυριότητας, ή νομής ή επικαρπίας ή οίκησης, καθώς και από πρόσωπο στο οποίο έχει μεταβιβαστεί με οριστικό συμβόλαιο το δικαίωμα ενάσκησης της επικαρπίας κατά περίπτωση».
Με βάση, λοιπόν, τις πιο πάνω διατάξεις, σε περίπτωση μεταβίβασης με οριστικό συμβόλαιο του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας, υπόχρεος σε φόρο ήταν το πρόσωπο στο οποίο είχε μεταβιβαστεί αυτό το δικαίωμα. Οι διατάξεις αυτές ίσχυσαν ως 31.17.2009.
Με τη διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 8 του Ν. 3842/2010 επήλθαν αλλαγές στο φορολογικό καθεστώς της μεταβίβασης ενάσκησης της επικαρπίας διότι στη νέα διάταξη δεν υπάρχει η φράση «…καθώς και από πρόσωπο στο οποίο έχει μεταβιβασθεί με οριστικό συμβόλαιο το δικαίωμα ενάσκησης της επικαρπίας». Κατά συνέπεια, από την ισχύ (1.1.2010) της νέας διάταξης, στην περίπτωση που μεταβιβαστεί το δικαίωμα ενάσκησης της επικαρπίας ακινήτου υπόχρεος σε φόρο είναι ο επικαρπωτής.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον ως άνω Νόμο, καταργήθηκε η φορολογική απαλλαγή που αφορά τη μεταβίβαση του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας από χαριστική αιτία. Προέκυψε, έτσι, θέμα για την ακύρωση της μεταβίβασης του ενοχικού δικαιώματος της επικαρπίας και την επαναμεταβίβασή της ως εμπραγμάτου δικαιώματος.
Το ζήτημα αυτό έλυσε ο Συμβολαιογραφικός Σύλλογος Εφετείου Θεσσαλονίκης με το υπ’ αρ. πρωτ.: 660/29-7-2011 έγγραφό του, αποφαινόμενος τα παρακάτω: Δεδομένου ότι από τον παραπάνω νόμο δεν προκύπτει η υποχρέωση ακύρωσης του αρχικού συμβολαίου μεταβίβασης ενάσκησης της επικαρπίας και η επαναμεταβίβασή της, ως εμπραγμάτου δικαιώματος, αρκεί η τροποποίηση του αρχικού συμβολαίου ως προς το αντικείμενο της σύμβασης, δηλαδή της μεταβίβασης του δικαιώματος της επικαρπίας από ενοχικό δικαίωμα σε εμπράγματο. Εννοείται βέβαια ότι μπορεί εναλλακτικά (απλά αυτή δεν είναι η αποκλειστική οδός) να ακολουθηθεί η οδός της ακύρωσης της μεταβίβασης του δικαιώματος ενάσκησης της επικαρπίας και της συνακόλουθης επαναμεταβίβασής της επικαρπίας ως εμπραγμάτου δικαιώματος.
Αμυγδαλιά Τσιάρα, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr