Κριτήρια του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας του τέκνου ή με τον τρόπο άσκησής της
Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 1511 ΑΚ: “Στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, που εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου συνεκτιμά παραμέτρους, όπως την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο”.
Τα κριτήρια αυτά αναδεικνύονται από τον νομοθέτη και ισχυροποιούνται έναντι άλλων, χωρίς ωστόσο, να δεσμεύουν το Δικαστήριο ως προς την ιεράρχηση ή την υιοθέτησή τους στο σύνολό τους. Όμως, η ενδεικτική απαρίθμηση κάποιων εκ των παραμέτρων που πρέπει να λάβει υπόψιν του Δικαστήριο, όπως αυτές εκτίθενται κατά το νέο άρθρο 1511 του ΑΚ, προτάσσουν κυρίως τα «συμφέροντα» των γονέων και όχι τών τέκνων. Πλην, όμως, το κανονιστικό νόημα της αόριστης νομικής έννοιας υπερτερεί έναντι κάθε άλλου έννομου συμφέροντος κατά την άσκηση τής γονικής μέριμνας (λχ του συμφέροντος των γονέων, των απώτερων ανιοντών, τρίτων προσώπων που έρχονται σε κοινωνική επαφή με το παιδί) [βλ. Λέκκα Γεώργιο, ο.π. σελ. 63 επομ.]. Για παράδειγμα, «η ικανότητα και η πρόθεση καθένός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου» είναι στοιχείο κατά βάση ξένο για το συμφέρον του παιδιού και σε κάθε περίπτωση δε θα πρέπει να αναδεικνύεται σε κυρίαρχο (βλ. αναλυτικά Φουντεδάκη Κατερίνα, Το νέο δίκαιο των σχέσεων γονέων και τέκνων, Οι αλλαγές που επέφερε στον Αστικό Κώδικα ο Ν. 4800/2021, σελ. 24 επόμ.). Γνώμονας για τη σχετική απόφαση του Δικαστηρίου είναι μόνο το συμφέρον του ανήλικου τέκνου, όπως τούτο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση χωριστά, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε υπόθεσης (ΕφΠειρ 298/2021 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Σχόλιο Ιωάννη Βαλμαντώνη στην ως άνω απόφαση, ΕλλΔνη 4/2021, σελ. 1188 επομ). Η σύμφωνη με το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις ερμηνεία της διάταξης, ιδίως σύμφωνα με το Διεθνές Σύμφωνο Προστασίας των Δικαιωμάτων του παιδιού, πρέπει να οδηγεί τον εφαρμοστή του δικαίου στην εξατομικευμένη κρίση χωρίς δέσμευση από τα κριτήρια του άρθρου 1511 ΑΚ, τα οποία πρέπει να θεωρηθούν ενδεικτικά καθώς μπορεί να μην έχουν σχέση με το κρινόμενο από το Δικαστήριο Θέμα και άλλοτε να οδηγούν σε λύσεις αντίθετες προς το συμφέρον του παιδιού, (βλ. Φουντεδάκη Κατερίνα, ό.π. σελ. 24 επομ.). Η εξατομικευμένη κρίση γίνεται δεκτό ότι συνιστά και εφαρμογή της επιταγής του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγματος, η οποία αποκλείει τη στερεότυπη αντιμετώπιση ως προς την αξιολόγηση ατόμων και προσωπικών σχέσεων [βλ., αντί πολλών, Στ. Κουτσουμπίνα, Η συνταγματική θέση του ανηλίκου, σελ. 139 (150)]. Έτσι, κρίσιμα προς τούτο στοιχεία, όπως έχουν υιοθετηθεί μέχρι σήμερα από τη νομολογία και τη θεωρία είναι, μεταξύ άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου, οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με τους γονείς και (τυχόν) αδελφούς του, ενώ μεγάλης σημασίας είναι και η κατά το δυνατόν μικρότερη διατάραξη του μέχρι τούδε τρόπου ζωής του παιδιού, έτσι ώστε να διαφυλαχθεί, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ο ψυχικός και συναισθηματικός κόσμος του, δεδομένου ότι η διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης των γονέων, με συνεπακόλουθο και τη διάσπαση της οικογενειακής συνοχής, έχει ήδη κλονίσει την ψυχική ισορροπία και την αίσθηση ασφάλειας του τέκνου.
Η μικρή ηλικία του ανηλίκου τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο κατά νόμο στοιχείο για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του ανηλίκου αναφορικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας στον έναν από τους γονείς του, γιατί η άποψη, ότι η γονική μέριμνα των μικρής ηλικίας τέκνων πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα τους λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαίτερων περιποιήσεων, εξακολουθεί να ισχύει, κατά τις νεότερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες, μόνο για την νηπιακή ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα, ενώ για το μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στην όλη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων σου τέκνου (ΑΠ 426/2021, ΑΠ 616/2020, ΑΠ 1175/2020, ΑΠ 1016/2019, ΑΠ 1422/2019, ΑΠ 824/2018, ΑΠ 550/2017, ΑΠ 1612/2017, ΑΠ 317/2015, ΕφΠειρ 298/2021 όλες δημοσιευμένες σε ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Έτσι, υπό το κράτος της κατάστασης αυτής, το συμφέρον του ανηλίκου μπορεί να επιβάλει να συμβιώνει τόσο με τη μητέρα του όσο και με τον πατέρα του και ακολούθως, εφόσον έτσι προκαλείται η μικρότερη δυνατή διατάραξη του τρόπου ζωής του, να ανατίθεται η άσκηση της επιμέλειας αυτού από κοινού στη μητέρα και στον πατέρα του, δηλαδή να γίνεται χρονική (ή εναλλασσόμενη) κατανομή αυτής ανάμεσα στους δύο γονείς, ενώ και η γονική μέριμνα να ανήκει από κοινού στους δυο τους, οι οποίοι θα οφείλουν να φροντίζουν για την ομαλή ανάπτυξη και το καλό του τέκνου τους από κοινού.
Ευγενία Α. Φωτοπούλου, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr