Αποζημίωση από το δημόσιο εκείνων που κρατήθηκαν και μετέπειτα αθωώθηκαν

Σύμφωνα με το άρθρο 533 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας το δικαίωμα να ζητήσουν από το δημόσιο αποζημίωση έχουν:

(α) οι προσωρινά κρατηθέντες, που αθωώθηκαν αμετάκλητα με βούλευμα ή απόφαση δικαστηρίου,

(β) οι κρατηθέντες με καταδικαστική απόφαση, η οποία μετέπειτα εξαφανίσθηκε αμετάκλητα συνεπεία ένδικου μέσου και

(γ) οι καταδικασθέντες και κρατηθέντες, που αθωώθηκαν με δικαστική απόφαση ύστερα από επανάληψη της διαδικασίας.

Επίσης αποζημίωση δικαιούνται όσα από τα παραπάνω πρόσωπα τιμωρήθηκαν μετέπειτα με ποινή μικρότερης διάρκειας από αυτή που εξέτισαν αρχικά.

Ενώ και όσοι κρατήθηκαν λόγω καταδίκης ή κρατήθηκαν προσωρινά κατά ως άνω αναφερόμενα έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν αποζημίωση, και αν ακόμη έχουν απαλλαγεί επειδή, μολονότι τέλεσαν την πράξη, δεν τους επιβλήθηκε ποινή για οποιονδήποτε λόγο.

Σχετικά με την υποχρέωση του δημοσίου για αποζημίωση αποφαίνεται, σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 536 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση για την υπόθεση, με ιδιαίτερη ταυτόχρονη απόφαση, ύστερα από προφορική ή γραπτή αίτηση εκείνου που αθωώθηκε και αφού προηγουμένως ο αιτών και ο εισαγγελέας ακουσθούν.

Σε περίπτωση που γίνει δεκτή η αίτηση εκείνου που αθωώθηκε, του επιδικάζεται κατ` αποκοπή ημερήσια αποζημίωση συνολικά για τεκμαρτή περιουσιακή ζημία και για ηθική βλάβη, η οποία δεν μπορεί να είναι κατώτερη των τριών χιλιάδων δραχμών ή 8,804 ευρώ ούτε ανώτερη των δέκα χιλιάδων δραχμών ή 29,347 ευρώ την ημέρα και της οποίας το ύψος προσδιορίζεται αφού ληφθεί υπόψη και η οικονομική και οικογενειακή κατάσταση του δικαιούχου. Το κατώτερο και το ανώτερο όριο της αποζημίωσης μπορεί να αναπροσαρμόζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Δικαιοσύνης.

Υπάρχει όμως και η δυνατότητα, βάσει του άρθρου 537 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, εκείνου που ζημιώθηκε να υποβάλει και αργότερα την αίτησή του για αποζημίωση στο ίδιο δικαστήριο. Στην περίπτωση αυτή η αίτηση παραδίδεται στον εισαγγελέα του δικαστηρίου αυτού μέσα σε ανατρεπτική προθεσμία δέκα (10) ημερών από την απαγγελία της απόφασης στο ακροατήριο ή από την κοινοποίηση στον προσωρινά κρατούμενο του απαλλακτικού βουλεύματος ή της απαλλακτικής απόφασης που εκδόθηκε ερήμην του.

Η παραπάνω προθεσμία δεν παρεκτείνεται λόγω αποστάσεως. Η αίτηση εισάγεται στο δικαστήριο ή στο συμβούλιο, που συγκαλείται ειδικώς και εκτάκτως για την εκδίκασή της κατά το δυνατό σε μία από τις πρώτες εργάσιμες ημέρες μετά την παράδοση της αίτησης. Το δικαστήριο αποτελείται κατά προτίμηση από τους ίδιους δικαστές που αποφάνθηκαν για την ποινική υπόθεση. Σύμφωνα μάλιστα με την υπ’ αρ. 403/2004 ΤρΕφΠατρών(ΠραξΛογΠΔ 2004, 560)αν κατά τη διάρκεια των προθεσμιών συνέτρεξαν στο πρόσωπο του αιτούντος λόγοι ανώτερης βίας που τον εμπόδισαν να υποβάλει εμπροθέσμως την αίτηση, δικαιούται να υποβάλει την αίτηση εντός δέκα ημερών από τότε που εξέλιπαν οι λόγοι ανώτερης βίας και να αναφέρει στην αίτησή του τους λόγους αυτούς, τους οποίους πρέπει να αποδείξει.

Στο σημείο αυτό πρέπει να παρατηρηθεί ότι σύμφωνα με το άρθρο 533 ΚΠΔ προϋπόθεση για την επιδίκαση αποζημίωσης είναι η αμετάκλητη αθώωση του κατηγορουμένου, και συνεπώς το αρμόδιο δικαστήριο φαίνεται να μην μπορεί να αποφανθεί με ιδιαίτερη ταυτόχρονη απόφασή του για το ζήτημα της αποζημίωσης. Σύμφωνα με την άποψη του Κονταξή (ΚΠΔ, σελ. 3416), η ύπαρξη αμετάκλητης αθώωσης του κατηγορουμένου ως όρος που θέτει το άρθρο 533 ΚΠΔ για την επιδίκαση της αποζημίωσης δεν έρχεται σε αντίφαση ως προς το θέμα του χρόνου υποβολής της αίτησης, με το άρθρο 536 ΚΠΔ που προβλέπει την έκδοση ιδιαίτερης ταυτόχρονης απόφασης για την αποζημίωση από το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση για την υπόθεση. Η αντίφαση δεν δημιουργείται, διότι για την υποβολή της αίτησης δεν απαιτείται το αμετάκλητο της απαλλαγής, το οποίο όμως απαιτείται για τη συζήτηση και έκδοση της σχετικής απόφασης. Χαρακτηριστικά, σημειώνει ο Κονταξής «ο νόμος επιθυμεί την υποβολής της αίτησης σε χρόνο, όπου η απόφαση ή το βούλευμα που απάλλαξαν τον κατηγορούμενο είναι εγγύς του χρόνου της απαλλαγής και αναγνωρίζει ότι ο αθωωθείς κατηγορούμενος αποκτά δικαίωμα υποβολής αίτησης από τότε που του δίνει τη δυνατότητα να θεωρήσει τον εαυτό του αθώο. Ο Μ. Μαργαρίτης (ΕρμΚΠΔ, άρθρο 536 αρ. περ.2, σελ. 1133, 1134) υποστηρίζει ότι αν η απόφαση του δικαστηρίου που κηρύσσει αθώο τον κατηγορούμενο δεν είναι αμετάκλητη, ο απαλλαγείς πρέπει να υποβάλει την αίτησή του σύμφωνα με το άρθρο 537 ΚΠΔ.

Τέλος, το άρθρο 539 ΚΠΔ προβλέπει τη δυνατότητα για άσκηση αγωγής για την αποζημίωση για την αναωτέρω αιτία υπό τις κάτωθι προϋποθέσεις:

«  1. Αν αναγνωρισθεί από το ποινικό δικαστήριο μόνο η υποχρέωση για αποζημίωση από το δημόσιο, χωρίς να επιδικασθεί αποζημίωση, ή αν η επιδικασθείσα αποζημίωση κρίνεται από τον δικαιούχο ανεπαρκής για να καλύψει το σύνολο της ζημίας του ή από το δημόσιο υπερβολική, οι διάδικοι μπορούν να εγείρουν αγωγή στα πολιτικά δικαστήρια, κατά τη διαδικασία των άρθρων 663 επ. του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που δεν μπορούν να εξετάσουν πάλι την ύπαρξη αυτής της υποχρέωσης, για τον ακριβή προσδιορισμό του ποσού της αποζημίωσης. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί το δικαστήριο να υπερβεί το ανώτατο όριο της παραγράφου 2 του άρθρου 536.

2. Η αξίωση παραγράφεται ύστερα από δύο χρόνια από την ημέρα που έγινε αμετάκλητη η απόφαση για την ποινική υπόθεση.
3. Η αξίωση μεταβιβάζεται στους κληρονόμους εκείνου που ζημιώθηκε, αφού αναγνωρισθεί από το ποινικό δικαστήριο. Είναι άκυρη η εκχώρηση και η κατάσχεσή της πριν τελεσιδικήσει η απόφαση που επιδικάζει την αποζημίωση».

Αντικείμενο της αξίωσης για αποζημίωση στα πολιτικά δικαστήρια είναι κάθε ζημία που προκλήθηκε από την ολική ή μερική εκτέλεση της ποινής ή της προσωρινής κράτησης στην περιουσιακή κατάσταση εκείνου που κρατήθηκε προσωρινά ή καταδικάσθηκε, κρατήθηκε και μετέπειτα αθωώθηκε και η ηθική βλάβη που αυτός υπέστη. Εκτέλεση ποινής θεωρείται και η προσωρινή κράτηση που υπολογίσθηκε σε αυτή.

Θεώνη Κάδρα, Δικηγόρος

e-mail: info@efotopoulou.gr