Άδεια άνευ αποδοχών και εκπαιδευτική άδεια άνευ αποδοχών για τους απασχολούντες με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου

Στην κείμενη εργατική νομοθεσία δεν απαντάται διάταξη που να ρυθμίζει το θέμα της χορήγησης άδειας άνευ αποδοχών σε μισθωτούς που απασχολούνται με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Εξαίρεση υπάρχει μόνο για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων, βάσει ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται σε εσωτερικούς κανονισμούς εργασίας, κλαδικές ή επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις κ.λπ.. Μολαταύτα, τόσο θεωρητικά όσο και νομολογιακά γίνεται δεκτό ότι είναι νόμιμη η χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών, με την οποία δε λύεται μεν η σύμβαση εργασίας, αλλά απλώς αναστέλλεται η εκτέλεση αυτής[1]. Επομένως, ούτε ο μισθωτός έχει υποχρέωση να εργαστεί – μπορεί, μάλιστα, να παράσχει τις υπηρεσίες του σε άλλον εργοδότη – αλλά ούτε και ο εργοδότης οφείλει να καταβάλει αποδοχές (και ασφαλιστικές εισφορές) κατά τη διάρκεια αυτής. Μετά τη λήξη της χορηγηθείσας άδειας άνευ αποδοχών, ο μισθωτός πρέπει να επανέλθει κανονικά στην εργασία του[2].

Η άδεια χωρίς αποδοχές δε θεωρείται δικαίωμα ή υποχρέωση του εργοδότη ή του μισθωτού, και επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί υποχρεωτική η χορήγησή της, καθότι αυτή προϋποθέτει πάντοτε κοινή συμφωνία εργοδότη και μισθωτού[3]. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να επιβληθεί μονομερώς ούτε από τον εργοδότη ούτε από το μισθωτό, αλλά απαιτείται προηγηθείσα συμφωνία αμφοτέρων. Γίνεται, ωστόσο, δεκτό ότι ο εργοδότης δεν μπορεί εύλογα να αρνηθεί τη χορήγηση άδειας χωρίς αποδοχές, όταν ο μισθωτός έχει ανάγκη απ’ αυτή και η αντικατάστασή του στην εργασία δεν είναι δυσχερής, ότε και τυχόν άρνηση του εργοδότη θα παρίσταται ως καταχρηστική.

Εν γένει πάντως, δε νοείται μονομερής (αναγκαστική) χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών. Μια τέτοια ενέργεια, λοιπόν, θα ισοδυναμεί με άρνηση αποδοχής της εργασίας, οπότε ο εργοδότης περιέρχεται σε υπερημερία, με αποτέλεσμα να οφείλει τις αποδοχές στο μισθωτό.

Κατά κανόνα, ο χρόνος της άδειας αυτής θα είναι προκαθορισμένος, οπότε ο μισθωτός με τη λήξη της οφείλει να επανέλθει στην εργασία του. Μπορεί ωστόσο να συνομολογηθεί και αόριστης διάρκειας, οπότε έκαστο μέρος έχει δικαίωμα καταγγελίας της σχετικής συμφωνίας, και ο μεν εργαζόμενος οφείλει να επανέλθει στην εργασία του, ο δε εργοδότης να αποδεχθεί άμεσα την εργασία του[4]. Κατά τη διάρκεια της άδειας άνευ αποδοχών, είναι επιτρεπτή η καταγγελία της εργασιακής σχέσης[5].

Αναφορικά με το ζήτημα του συμψηφισμού της άδειας άνευ αποδοχών με την κανονική άδεια, το Υπουργείο Εργασίας έχει την άποψη πως δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι, σε κάθε περίπτωση χορήγησης άδειας χωρίς αποδοχές, οφείλεται στον εργαζόμενο και η κανονική ετήσια άδεια με αποδοχές. Μόνο αν πρόκειται για απολύτως δικαιολογημένη απουσία, κατά τη διάρκεια της οποίας ο εργαζόμενος που έτυχε της άδειας χωρίς αποδοχές είναι δυνατόν να έχει αναλώσει περισσότερες πνευματικές ή σωματικές δυνάμεις (όπως λ.χ. όταν πρόκειται για μετεκπαίδευση), δικαιούται τόσο την κανονική άδεια με αποδοχές όσο και το αντίστοιχο επίδομα αδείας. Κατά συνέπεια, η άδεια άνευ αποδοχών θα πρέπει να χορηγείται μετά την εξάντληση της κανονικής άδειας ή να συμφωνείται η τύχη της κανονικής άδειας κατά τη χορήγηση της άδειας χωρίς αποδοχές[6].

Ο χρόνος της άδειας άνευ αποδοχών θεωρείται ως χρόνος υπηρεσίας και, επομένως, υπολογίζεται για τον καθορισμό των δικαιωμάτων του μισθωτού που σχετίζονται με την προϋπηρεσία, εκτός αν ο νόμος ορίζει ρητώς το αντίθετο[7]. Επειδή, όμως, κατά τη διάρκεια της άδειας άνευ αποδοχών, ο μισθωτός δε λαμβάνει μισθό ή ημερομίσθια από τον εργοδότη του, δεν καλύπτεται από την ασφάλιση του ΙΚΑ.

Συμπερασματικά, για την άδεια άνευ αποδοχών στον ιδιωτικό τομέα μπορούν να λεχθούν τα κάτωθι:

• Πρόκειται για μορφή αναστολής της εργασιακής σχέσης.
• Δεν προβλέπεται από τις διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας, αλλά ερείδεται επί της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων (361 ΑΚ).
• Για τις ημέρες χορήγησής της δεν καταβάλλονται αποδοχές ούτε ασφαλιστικές εισφορές.
• Χορηγείται κατόπιν αιτήσεων του μισθωτού και συγκατάθεσης του εργοδότη.
• Δεν υπάρχει διάταξη που να καθορίζει τον αριθμό των ημερών της άδειας άνευ αποδοχών.
• Δεν προβλέπονται ιδιαίτερες διατυπώσεις για τη χορήγησή της, αλλά θα πρέπει να αποδεικνύεται με στοιχεία, όπως αίτηση εργαζομένου, έγκριση από εργοδότη, οικεία κατάσταση προσωπικού[8].
• Δεν προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία υποχρέωση γνωστοποίησής της στην Επιθεώρηση Εργασίας ή στο ΙΚΑ.

Τα ως άνω τυγχάνουν εφαρμογής και επί του ζητήματος της εκπαιδευτικής άδειας άνευ αποδοχών για τους απασχολούντες με σχέση ιδιωτικού δικαίου[9]. Έτσι, και γι’ αυτήν απαιτείται κοινή συμφωνία εργοδότη και εργαζόμενου. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτής η εργασιακή σχέση είμαι ομοίως σε αναστολή, με συνέπεια ο εργοδότης να μην υποχρεούται να καταβάλλει αποδοχές. Για το λόγο αυτό άλλωστε, δεν υφίσταται και υποχρέωση συνέχισης της ασφάλισης για όσο χρόνο διαρκεί η εκπαιδευτική άδεια.

Σημειούται ότι, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 40 παρ. 1 περ. δ΄ Ν. 3996/2011, «Ως χρόνος ασφάλισης στους φορείς κοινωνικής ασφάλισης λογίζεται, πλην του χρόνου πραγματικής ή προαιρετικής ασφάλισης: … δ) ο χρόνος εκπαιδευτικής άδειας άνευ αποδοχών και μέχρι δύο έτη», κατά δε την παρ. 2 του ίδιου ως άνω άρθρου «Ο χρόνος εκπαιδευτικής άδειας… αναγνωρίζ[ε]ται με αίτηση του ενδιαφερομένου, τόσο για θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος όσο και για προσαύξηση του ποσού της σύνταξης και εξαγοράζ[ε]ται βάσει του ποσοστού εισφοράς εργοδότη και ασφαλισμένου του οικείου φορέα και των αποδοχών του ασφαλισμένου κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης ή των αποδοχών του τελευταίου μήνα πλήρους απασχόλησης, μη δυναμένων τούτων να υπολείπονται του 25πλάσιου του ημερομισθίου ανειδίκευτου εργάτη, που ισχύει κατά την ημερομηνία υποβολής της αίτησης αναγνώρισης, το ποσό δε της εξαγοράς βαρύνει τον ασφαλισμένο. Η αίτηση υποβάλλεται στον ασφαλιστικό οργανισμό που υπαγόταν ο ασφαλισμένος κατά το χρόνο χορήγησης της εκπαιδευτικής άδειας… και συνοδεύεται από βεβαίωση του εργοδότη, από την οποία να προκύπτει ο λόγος χορήγησης και η διάρκεια της άδειας…».

Εμμανουέλα Μανωλιδάκη, δικηγόρος

info@efotopoulou.gr

[1] Βλ. Κ. Λαναρά, Νομοθεσία Εργατική και Ασφαλιστική, Εφαρμογή – Νομολογία – Ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2016, σελ. 441-444, Σ. Βλαστό, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Ατομική Σύμβαση – Σχέση Εργασίας, Ουσιαστικά και Δικονομικά Ζητήματα, Δίκαιο & Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας, 2012, σελ. 489-490, Ι. Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της Εργασίας, Γ΄ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2005, σελ. 456, 657.

[2] Βλ. ΑΠ 1534/1986, ΕΕΔ 1988, σελ. 13, Έγγραφα 2380/25.4.2002, 83/26.1.2011 Υπουργ. Εργασίας, ΔΕΝ 2013, σελ. 1402.

[3] Βλ. ΠρΘηβ 50/1986, ΔΕΝ 42, σελ. 678.

[4] Βλ. Μαρκόπουλο, Άδεια άνευ αποδοχών, ΔΕΝ 42, σελ. 492.

[5] Βλ. ΑΠ 1998/1986, ΕΕΔ 46, σελ. 791.

[6] Βλ. Έγγραφο 1896/1998 Υπουργ. Εργασίας, ΕΑΕΔ 1999, σελ. 145.

[7] Βλ. ΑΠ 751/1987, ΔΕΝ 44, σελ. 178.

[8] Βλ. Έγγραφο 83/2011, Υπουργ. Εργασίας – Κοιν. Ασφάλισης, ΔΕΝ 2011, σελ. 1616.

[9] Βλ. ΑΠ 1534/1986, ΕΕΔ 47, σελ. 13.