Αγωγή παροχής διόδου σε γειτονικό ακίνητο. Περιεχόμενο. Νομιμοποίηση. Άμυνα εναγόμενου
Κατά το άρθρο 1012 ΑΚ αν ακίνητο στερείται την αναγκαία δίοδο προς το δρόμο, έχει δικαίωμα ο κύριος του να απαιτήσει δίοδο από τους γείτονες έναντι ανάλογης αποζημίωσης, κατά δε το άρθρο 1013 ΑΚ η κατεύθυνση της διόδου και η έκταση του δικαιώματος για τη χρήση της, καθώς και η αποζημίωση που πρέπει να καταβληθεί καθορίζονται με δικαστική απόφαση.
Από το συνδυασμό των διατάξεων αυτών, στις οποίες αναφέρονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες παρέχεται στον κύριο ακινήτου αποκλεισμένου από το δρόμο το δικαίωμα να απαιτήσει από τους γείτονες δίοδο προς το δρόμο, συνάγονται πλην άλλων τα εξής: 1) ως ακίνητο στερούμενο την αναγκαία δίοδο προς την οδό θεωρείται εκείνο που στερείται κάθε επικοινωνία με δημόσια, δημοτική ή κοινοτική οδό, αναγκαία για την εκμετάλλευση ή τη χρησιμοποίησή του σύμφωνα με τον προορισμό του, καθώς και εκείνο που έχει μεν δίοδο, πλην όμως αυτή εξυπηρετεί ατελώς τις ανάγκες του, αλλά και εκείνο του οποίου μπορεί μεν να επιτευχθεί η επικοινωνία, αλλά απαιτούνται γι’ αυτό μεγάλα τεχνικά έργα και υπερβολικές δαπάνες δυσανάλογες προς την αξία της ιδιοκτησίας, ή όταν το έδαφος του δρόμου δια μέσου του οποίου το ακίνητο επικοινωνεί με το δημόσιο δρόμο, παρουσιάζει τέτοια κλίση ώστε να είναι αδύνατη και επικίνδυνη η διάβαση ανεξαρτήτως αν πρόκειται για ακίνητο αστικό, ή αγροτικό, οικοδομημένο εν μέρει ή ασκεπή χώρο, εντός ή εκτός σχεδίου (ΑΠ 946/2022, ΑΠ 442/2021, ΑΠ 1149/2018, ΑΠ 829/2017), 2) η έκταση του δικαιώματος προς χρήση διόδου, η οποία πρέπει να ανταποκρίνεται προς την οικονομική χρησιμότητά του, καθώς και η επάρκεια της διόδου κρίνονται αντικειμενικά, σύμφωνα με τις συγκεκριμένες συνθήκες κατά τον χρόνο άσκησης της αγωγής, ενόψει και των αναγκών του ακινήτου, του προορισμού του και της θέσης ή της περιοχής αυτού, ωφέλεια δε πέραν από τα όρια αυτά που αφορά απλώς και μόνον ιδιότροπη προσωπική επιθυμία του κυρίου του περίκλειστου ακινήτου ή επιθυμία του για μεγαλύτερη άνεση ή εξοικονόμηση όχι δυσανάλογης δαπάνης, δεν λαμβάνεται υπόψη. Η απαίτηση και η παροχή της διόδου δεν πρέπει να υπερβαίνει το όριο της ουσίας των γειτόνων, που αποτελεί γενικό κριτήριο για την οριοθέτηση της σχετικής υποχρέωσής τους, 3) στο δικαστήριο της ουσίας παρέχεται η εξουσία κατά την έρευνα της σχετικής αγωγής, να καθορίζει, εκτιμώντας τις περιστάσεις, τις διαστάσεις της διόδου και την κατεύθυνση που πρέπει αυτή να ακολουθεί, με την επιλογή της προσφορότερης διέλευσης, η οποία θα έχει και κριτήριο την όσο το δυνατό μικρότερη ζημία των γειτονικών ακινήτων (ΑΠ 442/2021, ΑΠ 121/2018), 4) ότι ανάλογη αποζημίωση την οποία ο κύριος του περίκλειστου ακινήτου πρέπει να καταβάλει στην κύριο του γειτονικού ακινήτου για την παροχή της διόδου είναι εκείνη που καλύπτει κάθε ζημία, που προξενείται στον τελευταίο από την παροχή της διόδου κατά τις γενικές διατάξεις (298 ΑΚ). Η οφειλόμενη αυτή αποζημίωση δεν ταυτίζεται με την αξία του καταλαμβανόμενου από τη δίοδο μέρους του ακινήτου, αλλά με τη μείωση της αξίας αυτής εξαιτίας του βάρους της διόδου και των περιορισμών του ακινήτου από αυτήν και περιλαμβάνει ειδικότερα τη μείωση καθ’ εαυτήν της αξίας του γειτονικού ακινήτου, που προέρχεται από τη σύσταση της δουλείας, τη μείωση της προσόδου του, καθώς και κάθε άλλη ζημία που προέρχεται από την παροχή της διόδου, όπως η βλάβη ή εκρίζωση δένδρων, η καταστροφή τεχνικών έργων κλπ.
Περαιτέρω από τις ίδιες διατάξεις συνάγεται ότι η αγωγή για την παροχή διόδου ασκείται κατά του κυρίου του γειτονικού ακινήτου από το οποίο επιδιώκεται η δίοδος και το οποίο μεσολαβεί μεταξύ του ακινήτου αυτού και του δρόμου, αν δε μεσολαβούν περισσότερα ακίνητα απευθύνεται κατά των κυρίων όλων των ακινήτων αυτών. Από τα παραπάνω παρέπεται ότι το δικαίωμα της οιονεί νομής δουλείας διόδου, προς εξυπηρέτηση περίκλειστου ακινήτου, δεν προϋποθέτει όμορο ακίνητο, σε παρόδιο ακίνητο, αλλά μπορεί να παρεμβάλλεται, μεταξύ του πρώτου (περίκλειστου) και του δρόμου και μόνο, άλλο περίκλειστο ακίνητο, που ενδεχομένως να βαρύνεται ήδη με άλλη δουλεία διόδου. (ΑΠ 829/2017). Αν όμως υπάρχουν περισσότεροι από ένας δρόμοι με τους οποίους μπορεί να συνδεθεί το ακίνητο του ενάγοντος με δίοδο, παρεχόμενη κατά τις παραπάνω διατάξεις, ο τελευταίος δεν υποχρεούται να απευθύνει την αγωγή του κατά των κυρίων όλων των ακινήτων που παρεμβάλλονται μεταξύ του ακινήτου του και όλων αυτών των δρόμων. Στην περίπτωση αυτή απόκειται στην υπεράσπιση του εναγομένου να ισχυρισθεί και να αποδείξει ότι η διέλευση της διόδου από άλλο γειτονικό ακίνητο, το οποίο πρέπει να προσδιορίζει, είναι λιγότερο επαχθής και επιζήμια σε σύγκριση με το δικό του και (ή) ότι ανταποκρίνεται καλλίτερα στην οικονομική χρησιμότητα του περίκλειστου. Ο ισχυρισμός αυτός συνιστά ένσταση καταλυτική της αγωγής, καθ’ όσον αφενός προϋποθέτει αληθινά τα περιστατικά που αποτελούν τη βάση της αγωγής (1012, 1013ΑΚ) και αφετέρου περιλαμβάνει νέα γεγονότα, δηλαδή την ύπαρξη άλλου γειτονικού ακινήτου από το οποίο προσήκει με βάση τις αντικειμενικές συνθήκες η διέλευση της διόδου (ΑΠ 946/2022, ΑΠ 442/2021, ΑΠ 1149/2018).
Ναταλία Κ. Νεραντζάκη, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr