Ακύρωση κατάσχεσης λόγω παραβίασης της αρχής της αναλογικότητας (ΜΠρωτΣπάρτης 345/2018, δημ. ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)
Η πραγμάτωση με την αναγκαστική εκτέλεση της απαίτησης του δανειστή έναντι του οφειλέτη αποτελεί άσκηση ουσιαστικού δικαιώματος, που ανήκει στο δημόσιο δίκαιο, η οποία ελέγχεται κατά τη διάταξη του άρθρου 281 ΑΚ (ΟλΑΠ 488/1984, ΟλΑΠ 62/1990 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Εξάλλου, η αναγκαστική εκτέλεση αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένη μορφή έννομης προστασίας για την παροχή της οποίας προσβάλλονται επίσης συνταγματικά κατοχυρωμένα ατομικά δικαιώματα του οφειλέτη, διότι στη στάθμιση των αγαθών που επιχειρεί ο νομοθέτης κρίνει αναγκαία και προέχουσα την ικανοποίηση του δανειστή.
Από την άλλη πλευρά, όμως, τα μέτρα εκτέλεσης θα πρέπει να υπόκεινται και να ελέγχονται με βάση την αρχή της αναλογικότητας η οποία απορρέει από τη διάταξη του άρθρου 25 § 1 του Συντάγματος, από την ίδια δε την πρόβλεψη της παραγράφου 3 του ίδιου άρθρου του Συντάγματος δεν επιτρέπεται η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος. Έτσι, οι πράξεις εκτέλεσης που παραβιάζουν την αρχή της αναλογικότητας θα πρέπει να κηρύσσονται άκυρες μετά από την άσκηση ανακοπής του άρθρου 933 ΚΠολΔ.
Η αρχή της αναλογικότητας, με τις επιμέρους αρχές στις οποίες αναλύεται, θέτει όρια τα οποία απαγορεύουν τη χρήση μέσων εκτέλεσης, άρα και την επιχείρηση των σχετικών πράξεων εκτέλεσης, όταν τα μέσα αυτά δεν είναι κατάλληλα για να επιτύχουν το σκοπό της εκτελεστικής διαδικασίας (αρχή της καταλληλόλητας), όταν δεν είναι αναγκαία επειδή υπάρχει άλλο ηπιότερο μέσο (αρχή της αναγκαιότητας ή του ηπιότερου μέσου) και τρίτον όταν προκαλούν ζημία που είναι δυσανάλογα μεγάλη και επιβαρυντική για τον θιγόμενο, γιατί τα ωφελήματα, που επιδιώκει ο επισπεύδων με τις πράξεις εκτέλεσης, δεν βρίσκονται σε αρμόζουσα λογική ακολουθία με τις αρνητικές επιπτώσεις τους για τον καθ` ου η εκτέλεση (αρχή αναλογικότητας υπό στενή έννοια – βλ. ΟλΑΠ 43/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ και Π. Γέσιου-Φαλτσή, Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτελέσεως I, Γενικό Μέρος, Β` Έκδοση, 2017, § 9 IV, σελ. 177 επ.).
Το δικάσαν Δικαστήριο έκρινε επί της ένδικης διαφοράς τα κάτωθι: «[…] Δυνάμει της με αριθμό …………. έκθεσης αναγκαστικής κατάσχεσης ακίνητης περιουσίας του δικαστικού επιμελητή του Εφετείου Ναυπλίου με έδρα το Πρωτοδικείο Σπάρτης …………….. κατασχέθηκαν αναγκαστικά τρία αγροτεμάχια, ένα εκ των οποίων ανήκει στον ανακόπτοντα κατ` αποκλειστική κυριότητα, ένα άλλο ανήκει σε αυτόν σε ποσοστό 50% εξ αδιαιρέτου και το τρίτο ανήκει στον αδερφό του και μη διάδικο στην παρούσα δίκη. Το πρώτο αγροτεμάχιο, ήτοι αυτό που ανήκει στον ανακόπτοντα κατά αποκλειστική κυριότητα, βρίσκεται στη θέση «………….», στην ειδική τοποθεσία «……………………», στην τ.κ. …………… της δ.ε. ………… Δήμου ………… Λακωνίας, εκτός ορίων οικισμού, έχει έκταση 11.582 τ.μ. και φέρει ΚΑΕΚ ………………………, η εμπορική αξία του δε εκτιμήθηκε, κατά την έκθεση κατάσχεσης, στο ποσό των 49.800 ευρώ, που ορίσθηκε και ως τιμή πρώτης προσφοράς για αυτό. Το δεύτερο αγροτεμάχιο, ήτοι αυτό που ανήκει στον ανακόπτοντα σε ποσοστό 50% εξ αδιαιρέτου, βρίσκεται στη θέση «……………………» της ίδιας τοπικής κοινότητας, ομοίως εκτός ορίων οικισμού, έχει έκταση 22.060 τ.μ., φέρει ΚΑΕΚ ………….. η δε εμπορική του αξία εκτιμήθηκε στο ποσό των 99.300 ευρώ, που αποτελεί και την τιμή πρώτης προσφοράς για αυτό, οπότε κατά το μερίδιο που αναλογεί στον ανακόπτοντα, η αξία του υπολογίζεται στο 1/2, δηλαδή σε 49.650 ευρώ. Η κατάσχεση αυτή επιβλήθηκε για το ποσό των 100.000 ευρώ, προς μερική ικανοποίηση απαίτησης της καθ’ ης-επισπεύδουσας, πηγάζουσας από σύμβαση αλληλόχρεου λογαριασμού, στην οποία ο ανακόπτων είχε συμβληθεί ως εγγυητής, παραιτούμενος από την ένσταση διζήσεως, και για την οποία έχει εκδοθεί η με αριθμό …/…. διαταγή πληρωμής του Δικαστή του Μονομελούς Πρωτοδικείου Σπάρτης, που αποτελεί τον εκτελεστό τίτλο βάσει του οποίου επισπεύδεται η εκτέλεση. Με την τελευταία, αυτή διαταγή πληρωμής επιτάσσονται η πρωτοφειλέτρια ομόρρυθμη εταιρία και οι τέσσερις εγγυητές, μεταξύ των οποίων και ο ανακόπτων, να καταβάλουν στην καθ` ης, ευθυνόμενοι εις ολόκληρον έκαστος, το συνολικό ποσό των 360.384,91 ευρώ, εντόκως από 14.12.2017, που πηγάζει από την ανωτέρω απαίτηση. Αποδεικνύεται, περαιτέρω, ότι κατά των ίδιων προσώπων, κατά των οποίων έχει εκδοθεί η ως άνω με αριθμό …………….. διαταγή πληρωμής, δηλαδή τόσο κατά της πρωτοφειλέτριας ομόρρυθμης εταιρίας όσο και κατά των τεσσάρων εγγυητών, μεταξύ των οποίων και ο ανακόπτων, έχουν εκδοθεί για απαιτήσεις της καθ’ ης από λοιπές συμβάσεις πίστωσης με αλληλόχρεο λογαριασμό, τις οποίες ομοίως έχουν εγγυηθεί οι εγγυητές, παραιτούμενοι από την ένσταση διζήσεως, οι ακόλουθες διαταγές πληρωμής : α) η με αριθμό ……………. διαταγή πληρωμής του Δικαστή του Μονομελούς Πρωτοδικείου Σπάρτης για ποσό 125.197,63 ευρώ, εντόκως από 14.12.2017, β) η με αριθμό …………. του δικαστή του Μονομελούς Πρωτοδικείου Σπάρτης για ποσό 138.714,65 ευρώ, εντόκως από 14.12.2017, γ) επίσης έχει εκδοθεί μόνον κατά της πρωτοφειλέτριας και του ανακόπτοντος και του αδερφού του, ως εγγυητών, η με αριθμό ………………..διαταγή πληρωμής του Δικαστή του Μονομελούς Πρωτοδικείου Σπάρτης για ποσό 70.145 ευρώ, εντόκως από 14.12.2017. […] Το ακίνητο αυτό της πρωτοφειλέτριας εταιρίας έχει αξία 1.032.998,40 ευρώ, όπως εκτιμάται από την ΑΑΔΕ στην πράξη προσδιορισμού ΕΝΦΙΑ έτους 2017. Αποδεικνύεται, συνεπώς, βάσει των ανωτέρω, ότι το ακίνητο αυτό της πρωτοφειλέτριας εταιρίας αρκεί για να υπερκαλύψει τόσο την απαίτηση της καθ’ ης, για την οποία επισπεύδεται η εκτέλεση, όσο και τις λοιπές ανωτέρω απαιτήσεις της, τις οποίες προφανώς θα αναγγείλει στον πλειστηριασμό, σε αντίθεση με τα κατασχεθέντα αγροτεμάχια, από τον τυχόν πλειστηριασμό των οποίων θα καλυφθεί απλώς το ποσό των 100.000 ευρώ, για το οποίο επισπεύδεται η εκτέλεση, δεν θα εξοφληθεί, όμως, καν η συνολική απαίτηση των 360.184,91 ευρώ, μέρος της οποία είναι τα 100.000 ευρώ. […] Σημειώνεται ότι η καθ’ ης δικαιούται να επιλέξει το ακίνητο, επί του οποίου θα επισπεύσει εκτέλεση, χωρίς, ασφαλώς, να απαιτείται να προηγηθεί προσπάθεια εκτέλεσης σε ακίνητο της πρωτοφειλέτριας εταιρίας, πριν στραφεί κατά του εγγυητή, η επιλογή, ωστόσο, αυτή ελέγχεται υπό το πρίσμα της αναλογικότητας και της τυχόν καταχρηστικότητας, λαμβανομένου δε υπόψη ότι ναι μεν η εκτέλεση επισπεύδεται για το ποσό των 100.000 ευρώ, προς αποφυγή εξόδων εκτέλεσης, ωστόσο, σε περίπτωση επιτυχούς διενέργειας πλειστηριασμού η καθ` ης προφανώς θα αναγγείλει το σύνολο των απαιτήσεών της, η κρίση του Δικαστηρίου ως προς αυτήν (καταχρηστικότητα) πρέπει να γίνει βάσει των συνολικών απαιτήσεων της καθ` ης κατά του ανακόπτοντος εγγυητή και της πρωτοφειλέτριας εταιρίας και της δυνατότητας προνομιακής ικανοποίησης του συνόλου ή του μεγαλύτερου μέρους αυτών. Αποδεικνύεται, επίσης, ότι ο ανακόπτων εκμεταλλεύεται γεωργικά τα δύο ανωτέρω κατασχεθέντα αγροτεμάχια, αποκομίζοντας εισόδημα. Ενόψει των ανωτέρω, αποδεικνύεται ότι η επισπευδόμενη εκτέλεση στα αγροτεμάχια του ενάγοντος προσκρούει στην αρχή της αναλογικότητας, καθόσον οι συνολικές απαιτήσεις της καθ` ης υπερβαίνουν κατά πολύ την αξία των ακινήτων αυτών, ενώ ταυτόχρονα υφίσταται ακίνητο της πρωτοφειλέτριας εταιρίας πολύ μεγαλύτερης αξίας, με σαφώς μεγαλύτερες εμπράγματες εξασφαλίσεις υπέρ της καθ’ ης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι, ακόμα και σε περίπτωση επιτυχούς ολοκλήρωσης της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί των αγροτεμαχίων, η καθ’ ης δεν θα ικανοποιηθεί πλήρως, οπότε θα συνεχίσει την επιβολή κατασχέσεων και σε άλλα περιουσιακά στοιχεία είτε του ανακόπτοντος εγγυητή, είτε της πρωτοφειλέτριας εταιρίας, είτε άλλων εγγυητών, όπως σαφώς ως προς αυτό κατέθεσε και η μάρτυρας, που εξετάσθηκε με επιμέλεια της καθ’ ης, υπάλληλος αυτής. Αντίθετα, αν η καθ’ ης επέβαλε κατάσχεση στο βιομηχανικό ακίνητο της πρωτοφειλέτριας εταιρίας, ακόμα και αν ήθελε γίνει δεκτό ότι η αξία του δεν ανέρχεται στο ως άνω ποσό 1.032.998,40, αλλά στο ποσό των 500.000 ευρώ, όπως κατέθεσε η υπάλληλος της καθ` ης, τότε, ενόψει και των εμπράγματων εξασφαλίσεων επ’ αυτού, θα επερχόταν σαφώς μεγαλύτερη ικανοποίηση των απαιτήσεων της τελευταίας. Αλλωστε, η τυχόν μη εμφάνιση πλειοδοτών, όπως ισχυρίζεται η καθ` ης, πέραν του ότι αποτελεί υποθετικό και αβέβαιο γεγονός, βρίσκεται σε στάδιο μετά την επιβολή της κατάσχεσης και δεν μπορεί εξαρχής, από μόνο του, να αποκλείσει το ακίνητο αυτό από την διαδικασία εκτέλεσης και να οδηγήσει την καθ’ ης να στραφεί σε μικρότερα ακίνητα – και αντίστοιχα μικρότερης αξίας – των εγγυητών. Συνεπώς, εν προκειμένω ο ανακόπτων καλείται να υποστεί θυσία ασφαλώς υπερβαίνουσα το όφελος της καθ’ ης, δεδομένου ότι κινδυνεύει να απωλέσει ακίνητα, από την γεωργική εκμετάλλευση των οποίων αντλεί εισοδήματα, τα οποία, αφενός, είναι μικρότερης αξίας από το υπάρχον βιομηχανικό ακίνητο της πρωτοφειλέτριας εταιρίας, αφετέρου είναι μικρότερης αξίας σε σχέση με το σύνολο των απαιτήσεων της καθ’ ης, τις οποίες δεν επαρκούν, ώστε να καλύψουν, με συνέπεια ο ανακόπτων να είναι εκτεθειμένος, ακόμα και σε περίπτωση εκπλειστηρίασης των ακινήτων του, σε νέα επιβολή κατάσχεσης σε άλλα ακίνητά του ή περιουσιακά του στοιχεία. […]»
Κωνσταντίνα Β. Πουρνάρα
Δικηγόρος