Δικαιώματα κυρίου ακινήτου μετά τη λήξη χρησιδανείου
Από τις διατάξεις των άρθρων 810, 816 και 817 ΑΚ προκύπτει ότι η σύμβαση χρησιδανείου έχει ως περιεχόμενο την εκ μέρους του χρήστη παραχώρηση της χρήσης κινητού ή ακινήτου πράγματος, χωρίς αντάλλαγμα, στον χρησάμενο, ο οποίος υποχρεούται να αποδώσει το πράγμα στον χρήστη μετά τη λήξη της σύμβασης, η οποία μπορεί να συναφθεί είτε για αόριστο είτε για ορισμένο χρόνο, (βλ. ΑΠ 449/2014, ΑΠ 1913/2008).
Επίσης, από τις διατάξεις των άρθρων 1094 και 1095 του ΑΚ για τη διεκδικητική αγωγή, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 810 μέχρι 819 του ίδιου Κώδικα για το χρησιδάνειο, προκύπτει ότι ο κύριος πράγματος (κινητού ή ακινήτου) και χρήστης, αν το πράγμα αυτό έχει δοθεί ως χρησιδάνειο, δικαιούται μετά τη λήξη του χρησιδανείου να ασκήσει προς απόδοση του πράγματος, τόσο τη διεκδικητική αγωγή όσο και την ενοχική αγωγή από τη σύμβαση χρησιδανείου. Αν επιλέξει να ασκήσει την αγωγή από τη σύμβαση χρησιδανείου, στο δικόγραφο αυτής πρέπει να αναφέρεται (μεταξύ άλλων) η κατάρτιση της σύμβασης χρησιδανείου και η λήξη αυτής κατά νόμιμο τρόπο. Τέτοιος τρόπος είναι σε περίπτωση χρησιδανείου αόριστου χρόνου η καταγγελία της σύμβασης χρησιδανείου, η οποία επιδίδεται στον χρησάμενο (βλ. ΟλΑΠ 170/2003, ΑΠ 958/2004, ΑΠ 757/2008, ΑΠ 449/2014).
Εξάλλου, αν δεν επιστραφεί το πράγμα κατά την ορισμένη ημέρα λήξης του χρησιδανείου ή αν η επιστροφή αυτού γίνει καθυστερημένα, ο χρησάμενος καθίσταται υπερήμερος ως προς την απόδοση του πράγματος και ο χρήστης δικαιούται να ζητήσει, εκτός από την παροχή, δηλαδή την επιστροφή του πράγματος, και αποζημίωση για τη ζημία που υπέστη από την καθυστέρηση, κατά τα άρθρα 341 παρ. 1 και 343 παρ. 1 ΑΚ. Η αποζημίωση αυτή είναι δυνατό να συνίσταται σε αποκατάσταση τόσο της θετικής ζημίας όσο και του διαφυγόντος κέρδους του χρήστη. Όπως δε προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 298 ΑΚ, η αποζημίωση που οφείλεται, είτε από αδικοπραξία είτε από τη σύμβαση, περιλαμβάνει τόσο τη μείωση της υπάρχουσας περιουσίας του δικαιούχου (θετική ζημία) όσο και το διαφυγόν κέρδος (αποθετική ζημία).
Εάν το χρησιδάνειο αφορά ακίνητο και ο χρησάμενος δεν απέδωσε αυτό κατά τη λήξη του, ο χρήστης δικαιούται να ζητήσει ως αποζημίωση το διαφυγόν κέρδος, ήτοι εκείνο που με πιθανότητα κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων προσδοκούσε να λάβει από την εκμετάλλευση του ακινήτου του από την ημέρα που έπρεπε να του επιστραφεί (άρθρο 298 ΑΚ), όπως είναι τα μισθώματα που θα ελάμβανε από την εκμίσθωσή του (ΕφΛαρ 192/2020 ΤρΝομΠλΔΣΑ, ΕφΛαρ 337/2015 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Αντίστοιχα, ο κύριος του πράγματος που ασκεί διεκδικητική αγωγή δικαιούται κατά τις διακρίσεις των άρθρων 1096 επ. ΑΚ να αξιώσει από το νομέα να του αποδώσει τα ωφελήματα που έχουν εξαχθεί από το πράγμα, καθώς και αυτά που δεν έχουν εισπραχθεί από υπαιτιότητα του νομέα, ενώ μπορούσαν να είχαν εισπραχθεί κατά τους κανόνες της τακτικής διαχείρισης, ως ωφελήματα δε του πράγματος νοούνται οι καρποί φυσικοί και πολιτικοί (άρθρο 961 παρ παρ. 1,3 ΑΚ) καθώς και κάθε όφελος που παρέχει η χρήση του πράγματος (άρθρο 962 ΑΚ) (Γεωργιάδης σε Γεωργιάδη-Σταθόπουλο υπό άρθρα 1096-1100 αρ. 25).
Τέλος, από τη διάταξη του άρθρου 1095 ΑΚ, σαφώς προκύπτει ότι ο με διεκδικητική της κυριότητας κινητού ή ακινήτου αγωγή εναγόμενος, δικαιούται να αρνηθεί την απόδοση του πράγματος, αν έχει έναντι του κυρίου δικαίωμα να νέμεται ή να κατέχει τούτο με βάση έννομη σχέση, από έγκυρη δικαιοπραξία προερχόμενη, κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής. Ο ισχυρισμός αυτός του εναγόμενου αποτελεί γνήσια αναβλητική ένσταση, διότι δεν αρνείται τη βάση της αγωγής, το δικαίωμα δηλαδή της κυριότητας του ενάγοντος, αλλά αντιτάσσει ένα γεγονός που παρέχει σ` αυτόν δικαίωμα να διατηρεί τη νομή ή κατοχή του πράγματος . Η ένσταση δε αυτή της νομής ή κατοχής του εναγομένου, μπορεί να στηρίζεται σε δικαίωμα τούτου, είτε εμπράγματο έναντι του ενάγοντος κυρίου (π.χ. δουλείας, επικαρπίας, οίκησης κλπ.), είτε ενοχικό, το οποίο τελευταίο παρέχει σ` αυτόν εξουσία στη νομή ή οιονεί νομή ή κατοχή (AΠ 383/2019, ΕφΔωδ 66/2005, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Άλλωστε, η υλική παράδοση της νομής είναι σύμβαση άτυπη και αφηρημένη, ακόμη και αν πρόκειται για τη νομή ακινήτου, το δε μεταβιβαστικό της νομής αποτέλεσμα επέρχεται ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι της υποκείμενης αιτίας (υποσχετικής συμβάσεως) ή την εγκυρότητα της (ΑΠ 811/2020, ΑΠ 1139/2011, ΜΕφΑΘ 703/2022, ΕφΑιγ45/2021, ΜΠρΘεσ. 1370/2024 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Βασιλική Φλωκατούλα, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr