Αίτημα επίδειξης εγγράφων (άρθ. 450 – 451 ΚΠολΔ) διαρκούσης της δίκης – Ορισμένο σχετικού αιτήματος – Νόμιμοι λόγοι που δικαιολογούν την άρνηση επίδειξης εγγράφου

Από τις διατάξεις των άρθρων 450 παρ. 2 και 451 παρ. 1 ΚΠολΔ, προκύπτει ότι κάθε διάδικος υποχρεούται να επιδείξει τα έγγραφα, τα οποία κατέχει και που μπορούν να χρησιμεύσουν για απόδειξη, ο, δε, αντίδικος του κατέχοντος το έγγραφο, εφόσον δικαιολογεί έννομο συμφέρον, μπορεί να ζητήσει την επίδειξη του εγγράφου με τις προτάσεις του ακόμη και για πρώτη φορά ενώπιον του δευτεροβάθμιου Δικαστηρίου. Για να είναι, όμως, η αίτηση επίδειξης εγγράφου ορισμένη, πρέπει να αναφέρεται σε αυτήν ειδικώς το έγγραφο του οποίου ζητείται η επίδειξη και να περιγράφεται με ακρίβεια το περιεχόμενό του, το οποίο πρέπει να είναι πρόσφορο για άμεση ή έμμεση απόδειξη ή ανταπόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού. Επίσης, πρέπει να γίνεται επίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο, η εντεύθεν, δε, αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί από τον λόγο ότι κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ή πρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτό (ίδετε σχετ. ΑΠ 610/2022 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Αυτός, δηλαδή, που αξιώνει κατ’ άρθρα 450 επόμ. ΚπολΔ, την επίδειξη εγγράφου που κατέχει ο αντίδικός του, πρέπει να ισχυρισθεί και να αποδείξει ότι ο αντίδικός του όχι απλώς κατείχε κάποτε το έγγραφο αυτό, αλλά ότι εξακολουθεί να το κατέχει και κατά τον χρόνο της δίκης, γεγονός που αποτελεί προϋπόθεση της υποχρεώσεως του τελευταίου για επίδειξη (ΑΠ 1023/1992 ΔΕΝ 49, 82, ΑΠ 1494/1987, ΕΕργΔ 47, 1123, ΕΕΝ 1988, 814). Τέλος, στην αίτηση προς επίδειξη εγγράφου, πρέπει να εκτίθενται και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος (ίδετε σχετ. ΑΠ 695/2020, ΑΠ 414/2016, ΑΠ 808/2015).

Δι’ ολίγον, λοιπόν, το αίτημα να υποχρεωθεί ο αντίδικος σε επίδειξη εγγράφων, χωρίς να προσδιορίζονται αυτά κατά το περιεχόμενό τους και χωρίς να καθορίζεται αν αυτά εξακολουθούν να τελούν στην κατοχή του (αντιδίκου) κατά τον χρόνο της δίκης, είναι αόριστο κι ως εκ τούτου απαράδεκτο (ΑΠ 1023/1992 ΔΕΝ 49, 82, ΕφΑθ 1741/1994 ΕλλΔνη 36,1261, ΕφΑθ 14698/1988 ΕλλΔνη 34,1366).

Προς επίρρωση των ανωτέρω, παρατίθεται στο σημείο αυτό και το σκεπτικό της υπ’ αριθμ. 606/2022 απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), στο οποίο διαλαμβάνονται τα εξής: «[…] Ακόμη, αυτός που αξιώνει κατ’ άρθρα 450 επ. ΚπολΔ επίδειξη εγγράφου, που κατέχει ο αντίδικος του, πρέπει να ισχυρισθεί και να αποδείξει ότι ο αντίδικος του εξακολουθεί να κατέχει το έγγραφο κατά τον χρόνο της δίκης (ΑΠ 1494/1987, ΕΕργΔ 47, 1123, ΕΕΝ 1988, 814). […] Ο διάδικος που ζητεί την επίδειξη εγγράφου οφείλει αφενός να προσδιορίζει τα έγγραφα ειδικώς και να καθορίζει συγχρόνως το περιεχόμενο τους, αφετέρου δε να ισχυρισθεί και να αποδείξει όχι μόνον ότι ο αντίδικος του κατείχε κάποτε το έγγραφο αυτό, αλλά και ότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνο της δίκης, γεγονός που αποτελεί προϋπόθεση της υποχρεώσεως του για επίδειξη (ΑΠ 1023/1992 ΔΕΝ 49, 82). Το αίτημα να υποχρεωθεί ο καθ’ ου σε επίδειξη εγγράφων, χωρίς να προσδιορίζονται κατά το περιεχόμενο τους και χωρίς να καθορίζεται αν αυτά εξακολουθούσαν να τελούν στην κατοχή του κατά το χρόνο της δίκης, γεγονός που αποτελεί προϋπόθεση της υποχρεώσεως για επίδειξη, είναι αόριστο (ΑΠ 1023/1992 ΔΕΝ 49, 82, ΕφΑθ 1741/1994 ΕλλΔνη 36,1261, ΕφΑθ 14698/1988 ΕλλΔνη 34,1366). […] Η ενάγουσα, με τις νομότυπα κατατεθειμένες προτάσεις της (άρθρο 591 παρ.2 εδ. β’ ΚπολΔ και για τον τρόπο προβολής του αιτήματος επίδειξης εγγράφων βλ. Κεραμέας/Κονδύλης/Νίκας Ερμηνεία ΚπολΔ Τόμος Ι, 2000, άρθρα 1-590, άρθρο 451 ΚπολΔ, σελ. 809 αριθμός 1), αιτήθηκε την επίδειξη από την εναγομένη α) των τιμολογίων πώλησης της απαγορευμένης χρωστικής ουσίας […] από την […] ώστε να διαπιστωθεί αν πράγματι αγόρασε από αυτή την ουσία […] και όχι την ουσία […], β) των τιμολογίων πώλησης του μίγματος […] από την […] προς την εναγομένη, και γ) τη συσκευασία του προϊόντος […] ή του πρόσθετου […] που προμηθεύτηκε η εναγομένη από την […] όπως ισχυρίζεται. Το αίτημα αυτό της ενάγουσας θα πρέπει να απορριφθεί ως απαράδεκτο ένεκα αοριστίας, δεδομένου ότι σύμφωνα με τα οριζόμενα στην ανωτέρω μείζονα σκέψη, η ενάγουσα δεν ισχυρίστηκε ούτε και απέδειξε ότι η εναγομένη, και προ του χρόνου της δίκης και κατά το χρόνο της δίκης κατείχε και εξακολουθεί να κατέχει τα αιτούμενα προς επίδειξη έγγραφα.».

Εξάλλου, με την παρ. 2 εδάφ. β΄ του άρθ. 450 ΑΚ, ορίζεται εξαίρεση ως προς την ως άνω υποχρέωση του διαδίκου προς επίδειξη του εγγράφου που βρίσκεται στην κατοχή του, οσάκις συντρέχει σπουδαίος λόγος. Ο διάδικος, δηλαδή, υποχρεούται να επιδείξει τα έγγραφα που κατέχει και είναι χρήσιμα για την απόδειξη, εκτός αν υπάρχει σπουδαίος λόγος που δικαιολογεί τη μη επίδειξή τους. Σπουδαίος λόγος συντρέχει ιδίως στις περιπτώσεις που επιτρέπεται να αρνηθεί κανείς να μαρτυρήσει (άρθ. 450 παρ. 2 εδάφ. β΄ ΑΚ, σε συνδυασμό με άρθ. 402 ΑΚ). Έτσι, γίνεται, κατ’ αρχάς, δεκτό ότι νόμιμο λόγο αρνήσεως επίδειξης εγγράφου συνιστά η ύπαρξη επαγγελματικού απορρήτου [ίδετε σχετ. Χαρούλα Απαλαγάκη, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο, 4^η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ. 1136, με περαιτέρω παραπομπές σε Κρουσταλάκη, Η αξίωση προς επίδειξη εγγράφων μετά τον ΚΠολΔ, Δ 1, 647, ΕφΑθ 11203/1986 ΕλλΔνη 1988.141, ΕφΑθ 1483/1976 ΝοΒ 24 (1976).444], ενώ περαιτέρω έχει κρισιολογηθεί ότι το αίτημα επίδειξης φορολογικών δηλώσεων ή εκκαθαριστικών σημειωμάτων είναι μη νόμιμο, διότι το φορολογικό απόρρητο, αν δεν συντρέχει προβλεπόμενος στον νομό λόγος υπέρβασής του (π.χ. ΑΚ 1445), συνιστά νόμιμο λόγο άρνησης επίδειξής τους και κάμπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος για την επίδειξή τους [ίδετε σχετ. Χαρούλα Απαλαγάκη, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο, 4^η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ. 1136, με περαιτέρω παραπομπές σε ΕφΛαμ 8/2013 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΑθ (ασφ.) 5271/2014 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ].

Τέλος, να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο της ουσίας κρίνει ανέλεγκτα εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος για τη μη επίδειξη εγγράφου. Η παράλειψη, δε, του Δικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στη σχετική αίτηση θεμελιώνει αναιρετικό λόγο, υπό την προϋπόθεση όμως ότι η αίτηση αυτή διαλαμβάνει επίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο, καθώς και σαφή προσδιορισμό του εγγράφου και του περιεχομένου του (ΑΠ 168/2015 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1093/2014 – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1496/2011, ΕλλΔνη 2011,1339, ΕφΛαρ 50/2013, Δικογραφία 2013,112, ΕφΛαρ 330/2011 Δικογραφία 2012,52).

Αγγελική Πολυδώρου, Δικηγόρος

e-mail: info@efotopoulou.gr