Κοινωνία δικαιώματος – Αγωγή απόδοσης ωφέλειας από την αποκλειστική χρήση του κοινού ακινήτου

Η κοινωνία, η της οποίας ύλη υπόκειται στη ρύθμιση των ΑΚ 785-805, υπάρχει, κατά την έννοια της διάταξης ΑΚ 785, οσάκις κάποιο δικαίωμα ανήκει σε περισσότερους από κοινού κατά μερίδες ιδανικές σε εξ αδιαρέτου, δηλαδή όχι σωματικά διακριτές αλλ’ απλώς νοερώς, που ορίζονται αριθμητικά σε σχέση προς το σύνολο το οποίο συνιστά τη μονάδα, και κατά τέτοιο τρόπο που με τη διαίρεση αυτή να σχηματιστούν περισσότερα ίδια και αυθύπαρκατα δικαιώματα των προσώπων στα οποία ανήκουν οι μερίδες αυτές.

Οι απορρέουσες από την κοινωνία ενοχικές υποχρεώσεις είναι εξωδικαιοπρακτικές, δηλαδή θεμελιώνονται απευθείας στον νόμο, ακόμη κι όταν δικαιογόνος αιτίας αυτής (δηλ. της κοινωνίας) είναι η δικαιοπραξία, καθόσον η τελευταία συνιστά απλώς το παραγωγικό αίτιο του κοινού δικαιώματος. Τα έννομα αποτελέσματα επέρχονται μόνο από την ύπαρξη του ανεξάρτητα από τη βούληση των προσώπων που δικαιοπρακτούν. Οι εφαρμοζόμενες για την κοινωνία διατάξεις συνιστούν ενδοτικό δίκαιο, γιατί μπορούν να τροποποιούνται με αντίθετου περιεχομένου συμφωνία των μερών.

Κατά το άρθρο 786 ΑΚ κάθε κοινωνός έχει ανάλογη μερίδα στους καρπούς του κοινού αντικειμένου. Ως καρποί νοούνται τα γενικά ωφελήματα, δηλαδή όχι μόνο οι κυρίως καρποί, στους οποίους αναφέρεται το άρθρο 961 ΑΚ, αλλά και κάθε όφελος που παρέχει η χρήση του πράγματος ή του δικαιώματος σύμφωνα με το άρθρο 962 ΑΚ. Τούτο συμφωνεί και με το άρθρο 792 §2 ΑΚ, κατά το οποίο το δικαίωμα κάθε κοινωνού για την αναλογία του στα ωφελήματα από το κοινό αντικείμενο σε καμιά μείωση υπόκειται χωρίς τη συναίνεσή του. Εξάλλου, κατά το άρθρο 787 του ίδιου Κώδικα, κάθε κοινωνός έχει δικαίωμα να κάνει χρήση του κοινού αντικειμένου, εφόσον αυτή δεν εμποδίζει τη σύγχρηση των λοιπών. Από το συνδυασμό των διατάξεων αυτών προκύπτει ότι στην περίπτωση που κάποιος από τους κοινωνούς κάνει αποκλειστική χρήση του κοινού πράγματος, οι λοιποί δικαιούνται να απαιτήσουν απ’ αυτόν, που έχει την αποκλειστική χρήση, ανάλογη μερίδα από το όφελος που αυτός αποκόμισε και το οποίο συνίσταται στην αξία χρήσης του κοινού (ΑΠ 6/2016, ΑΠ 187/2015, ΜΕφΠειρ 532/2015 ΤΜΠ NOMOS). Το όφελος αυτό, προκειμένου περί κοινού αστικού ακινήτου, που προορίζεται από την κατασκευή του για κατοικία, κατάστημα ή γραφείο, συνίσταται στην κατά το χρόνο της χρήσης μισθωτική αξία της μερίδας των εκτός χρήσης κοινωνών, που δεν αποτελεί μίσθωμα, αφού δεν υπάρχει μισθωτική σχέση, αλλά ωφέλεια αποδοτέα κατά τις παραπάνω διατάξεις (ΑΠ 187/2015, ΑΠ 7/2015, ΤρΕφΔυτΜακ 30/2015, ΤρΕφΠειρ 256/2015, ΜΕφΠειρ 232/2016 ΤΝΠ NOMOS, ΜΕφΛαρ 60/2015 Δικογραφία 2015.408, σύμφωνα με την οποία η ίδια αποζημίωση οφείλεται και όταν πρόκειται περί κοινού αγροτικού ακινήτου που προορίζεται για καλλιέργεια). Η μισθωτική αξία υπολογίζεται ανάλογα με τις μισθωτικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τον χρόνο της χρήσης και ανάλογα με την κατάσταση του κοινού πράγματος (ΤρΕφΔυτΜακ 12/2015 Αρμ 2016.422, ΤρΕφΔυτΜακ 30/2015 ό.π.). Αυτό σημαίνει ότι λαμβάνεται υπόψη όχι μία υποθετική (ανύπαρκτη) αλλά η πραγματική κατάσταση αυτού κατά τον επίμαχο χρόνο (βλ. ΤρΕφΠειρ 256/2015 ΤΝΠ NOMOS)

Από το συνδυασμό των άρθρων 785, 786, 787, 792 παρ. 2, 961, 962 κι 1. 113 του ΑΚ προκύπτει ότι, σε περίπτωση αποκλειστικής χρήσεως του κοινού αντικειμένου από τον ένα από τους κοινωνούς, δικαιούνται οι υπόλοιποι, και αν δεν προέβαλαν αξίωση περί συγχρήσεως, να απαιτήσουν από αυτόν που κάνει αποκλειστική χρήση ανάλογη μερίδα από το όφελος, το οποίο αυτός αποκόμισε και το οποίο συνίσταται στην αξία της χρήσεως του κοινού (ΑΠ 2348/2009 δημ. στη ΤΝΠ/ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1646/2007 ΕλΔνη 2007, 416, ΑΠ 1793/2006 ΑρχΝομ 2007, 582, ΑΠ 1302/2006 NoB 2007, 62, ΑΠ 1465/2006 ΝΟΒ 2007, 145, ΑΠ 74/2004 ΕλλΔνη 2004, 780). Για να ζητήσει ο μη χρησιμοποιήσας το κοινό πράγμα από τον συγκοινωνό που το έχει χρησιμοποιήσει την ωφέλεια, κατά την αναλογία του, δεν απαιτείται να παρεμποδιστεί απ` αυτόν (και μάλιστα υπαίτια και παρανόμως) στην χρήση του (βλ. ΑΠ 1793/2006, ΑΠ 410/2000 ΕλλΔνη 41, 1628, ΑΠ 163/1994 ΕλλΔνη 1999, 174). Επίσης, είναι νομικά αδιάφορο αν ο κοινωνός που στέρησε τη χρήση του κοινού πράγματος από τους συγκοινωνούς του το εκμεταλλεύεται ή όχι (ΑΠ 1621/1996 ΕλλΔνη 1996, 958, ΑΠ 163/1994 ΕλλΔνη 1995, 173, ΕφΠειρ 664/2005 ΠειρΝομ 2005, 423). Το δικαίωμα του κάθε κοινωνού στη χρήση του κοινού πράγματος είναι αυτοτελές και ανεξάρτητο του αντιστοίχου δικαιώματος των συγκοινωνών του, του παρέχει δε άμεση εξουσία πάνω στο πράγμα, για την άσκηση της οποίας δεν έχει ανάγκη της συναίνεση των λοιπών, το δε δικαίωμα επί της αναλογίας του στα ωφελήματα από το επίκοινο δεν είναι δυνατό να υποστεί οποιαδήποτε μείωση χωρίς τη συγκατάθεσή του, εκτός βεβαίως αν προηγηθεί διαφορετικός καθορισμός του τρόπου διοίκησης και εκμετάλλευσης του κοινού από την πλειοψηφία των συγκοινωνών (άρθρο 789 ΑΚ), οπότε περιορίζονται ανάλογα τα δικαιώματα των συγκοινωνών (ΑΠ 1793/2006 ό.π). Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, οι κοινωνοί δεν είναι δυνατό να αποστερηθούν από το δικαίωμά τους στα ωφελήματα εκ της κοινωνίας (άρθρο 792 παρ. 2 ΑΚ), ακόμα και αν αποκλεισθούν, κατά τα ανωτέρω, από τη σύγχρησή του (ΑΠ 507/1979 ΝΟΒ 27, 1573, ΕφΑθ 5796/2001 Ελλ.Δνη 2002, 224, ΕφΠειρ 664/2005 ό.π.). Τέλος, η αγωγή για την απόδοση της ανάλογης μερίδας επί του αποκομισθέντος οφέλους για να είναι ορισμένη πρέπει να διαλαμβάνει το δικαίωμα της κοινωνίας και το ποσοστό συγκυριότητας του ενάγοντος στο επίκοινο, την αποκλειστική χρήση του εναγομένου και την αξία της εξ αυτής αποκομισθείσας ωφέλειας και την ανάλογη μερίδα σ` αυτήν του αιτούντος το της ως αποζημίωσης (ΑΠ 1761/2008 δημ. στη ΤΝΠ/ΝΟΜΟΣ, ΑΠ Ι 302/2006 ό.π.).

Ελένη Μακροδημήτρη, ασκ. δικηγόρος

info@efotopoulou.gr