Σύσταση ιδρύματος αιτία θανάτου
Σύμφωνα με τις ΑΚ 61 και 108 ίδρυμα είναι σύνολο περιουσίας αφιερωμένο με ιδρυτική πράξη στην εξυπηρέτηση ορισμένου διαρκούς σκοπού, το οποίο αποκτά νομική προσωπικότητα με εγκριτικό διάταγμα της Πολιτείας. Αυτό είναι το καλούμενο «αυτοτελές ίδρυμα» (ΑΠ 1815/2017 ΝΟΜΟΣ), επί του οποίου εφαρμόζονται οι ΑΚ 108-121 και, συμπληρωματικά, οι γενικές διατάξεις για τα νομικά πρόσωπα (ΑΚ 61-77). Έτσι, λ.χ. το αυτοτελές ίδρυμα έχει επωνυμία και έδρα. Η ιδρυτική πράξη αποτελεί μονομερή δικαιοπραξία, είτε εν ζωή είτε αιτία θανάτου (διαθήκη), που περιέχει μη απευθυντέα δήλωση βούλησης του ιδρυτή για τη σύσταση του νομικού προσώπου (ΑΚ109 εδ. α’, ΑΠ 1495/2013 ΝΟΜΟΣ) και καθορίζει την αφιερούμενη περιουσία, τον τασσόμενο σκοπό και τον οργανισμό του ιδρύματος (ΑΚ 110 εδ. α). Η ιδρυτική πράξη δεν χρειάζεται να γνωστοποιηθεί σε κάποιον. Όμως όρο του ενεργητικού της αποτελεί η έκδοση του εγκριτικού προεδρικού διατάγματος. Για να αποκτήσει δηλαδή νομική προσωπικότητα το αυτοτελές ίδρυμα, απαιτείται αφενός η κατάρτιση της ιδρυτικής του πράξης (ΑΚ 109) και αφετέρου η σύμπραξη της Πολιτείας με τη μορφή εγκριτικού προεδρικού διατάγματος.
Το ουσιώδες περιεχόμενο της ιδρυτικής πράξης αφορά τον σκοπό του ιδρύματος, την περιουσία που αφιερώνεται και τον οργανισμό του (ΑΚ 110 παρ. 1). Αν η ιδρυτική πράξη δεν καθορίζει τα δύο πρώτα στοιχεία είναι άκυρη (ΟλΑΠ 1/1999, ΕλλΔνη 1999/270). Η ακυρότητά της δεν μπορεί να καλυφθεί ούτε με το εγκριτικό διάταγμα, το οποίο στην περίπτωση αυτή θεωρείται ανυπόστατο. Αντίθετα η έλλειψη του τρίτου στοιχείου, δηλ. του οργανισμού, δεν παραβλάπτει το κύρος της ιδρυτικής πράξης, διότι ο οργανισμός του ιδρύματος μπορεί να οριστεί ή να συμπληρωθεί με το εγκριτικό διάταγμα, πάντα στο πνεύμα της θέλησης του ιδρυτή (ΑΚ 110 παρ. 2).
Η ιδρυτική πράξη με διάταξη τελευταίας βούλησης γίνεται με διαθήκη οποιουδήποτε τύπου, ακόμα και ιδιόγραφη (ΑΚ 1680/2002 ΧρΙΔ 2003, 286), με την οποία το συνιστώμενο ίδρυμα εγκαθίσταται ως κληρονόμος ή κληροδόχος.
Η έκδοση του εγκριτικού προεδρικού διατάγματος προκαλείται αυτεπάγγελτα από την αρμόδια αρχή (ΑΚ 112), δηλαδή εκδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μετά από πρόταση του αρμοδίου Υπουργού.
Ακόμη: «1. Για τη σύσταση κοινωφελούς ιδρύματος ως ιδιαίτερου νομικού προσώπου εκδίδεται προεδρικό διάταγμα, με πρόταση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και του αρμόδιου ως εκ του σκοπού Υπουργού. Με το διάταγμα εγκρίνεται ο οργανισμός του ιδρύματος, ο οποίος συντάσσεται από τον εκτελεστή ή τους διοικητές του ιδρύματος σύμφωνα με όσα ορίζονται στη συστατική πράξη ή από την αρμόδια αρχή, σε περίπτωση που αυτοί αμελούν. Οι προτείνοντες Υπουργοί μπορούν να τροποποιούν το σχέδιο που υποβλήθηκε από τον εκτελεστή ή τους διοικητές, με την τήρηση, πάντα, των όρων της συστατικής πράξης. Πριν από την έκδοση του προεδρικού διατάγματος, διατυπώνεται γνώμη της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες σχετικά με τη νομιμότητα της προέλευσης των περιουσιακών στοιχείων που εισφέρονται στο κοινωφελές ίδρυμα από τον εκάστοτε ιδρυτή.». (Ν 4182/2013, άρθρο 51)
Σύμφωνα, τέλος, με την ΑΚ 114: «Ίδρυμα που συνιστάται μετά τον θάνατο του ιδρυτή θεωρείται ότι υφίσταται κατά τον χρόνο του θανάτου του ως προς την περιουσία που έχει ταχθεί υπέρ του ιδρύματος.». Η διάταξη στοχεύει στην ενίσχυση της κατάλειψης περιουσιών για κοινωφελείς σκοπούς και αναφέρεται στις περιπτώσεις του αν η ιδρυτική πράξη καταρτίστηκε με δικαιοπραξία εν ζωή ή με διαθήκη (ΕφΛαρ 399/2013 ΤΝΠ ΔΣΑ). Για τις περιπτώσεις αυτές η ΑΚ 114 καθιερώνει πλάσμα δικαίου, σύμφωνα με το οποίο το ίδρυμα θεωρείται ότι υπάρχει αναδρομικά κατά τον χρόνο θανάτου του ιδρυτή (ΕφΑθ 3181/2000 ΕΔΠ 2003,125). Με τον τρόπο αυτό, όταν η ιδρυτική πράξη γίνεται με διαθήκη, παρακάμπτεται και το πρόβλημα που θα μπορούσε να ανακύψει από τον συνδυασμό των ΑΚ 62, ΑΚ 1711 και 1924 παρ. 2, αφού πλέον το ίδρυμα θεωρείται ότι υπήρχε κατά τον χρόνο επαγωγής της κληρονομίας (ΑΚ 1711). Έτσι, αν ο ιδρυτής αφιέρωσε για τον σκοπό του ιδρύματος το σύνολο ή μέρος της περιουσίας του μετά τον θάνατό του, ή τον θάνατο του αρχικού κληρονόμου του, τότε το ίδρυμα έχει εγκατασταθεί ως κληρονόμος (ΑΚ 1800 παρ. 1) ή ως καταπιστευματοδόχος και αποκτά την περιουσία αυτοδικαίως (ΑΚ 1846, 1935). Αντίθετα, αν η περιουσία που έταξε ο ιδρυτής συνίσταται σε ειδικά αντικείμενα, τότε το ίδρυμα έχει εγκατασταθεί ως κληροδόχος (ΑΚ 1800 παρ. 2), οπότε αποκτά μόνο ενοχική αξίωση κατά του βεβαρημένου για τη μεταβίβαση των αντικειμένων αυτών (ΑΚ 1995), εκτός κι αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της ΑΚ 1966, οπότε το ίδρυμα αποκτά και πάλι αυτοδικαίως εμπράγματο δικαίωμα στα κληροδοτηθέντα αντικείμενα με την επιφύλαξη της ΑΚ 1998.
Ελένη Μακροδημήτρη, ασκ. δικηγόρος
info@efotopoulou.gr