Τρόποι απόκτησης της ιδιότητας του διαδίκου στην εκούσια δικαιοδοσία
Κατά το άρθρο 62 εδ. α` ΚΠολΔ, ικανός να είναι διάδικος (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) είναι ο έχων την ικανότητα να είναι υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Η δυνατότητα τού να είναι κανείς διάδικος αποτελεί διαδικαστική προϋπόθεση για την έκδοση αποφάσεως επί της ουσίας, κατά δε τη διάταξη του άρθρου 73 του ΚΠολΔ το δικαστήριο υποχρεούται και αυτεπαγγέλτως να εξετάσει την συνδρομή της ως άνω διαδικαστικής προϋποθέσεως, εν όψει και της διατάξεως του άρθρου 313 παρ. 1 εδ. δ` του ίδιου Κώδικα, κατά την οποία «μπορεί να επιδιωχθεί με αγωγή ή ένσταση η αναγνώριση της ανυπαρξίας μιας δικαστικής απόφασης, αν εκδόθηκε σε δίκη που είχε διεξαχθεί κατά ανύπαρκτου φυσικού ή νομικού προσώπου».
Επίσης, κατά το άρθρο 68 ΚΠολΔ δικαστική προστασία μπορεί να ζητήσει όποιος έχει άμεσο έννομο συμφέρον. Με τη διάταξη αυτή ρυθμίζεται και η νομιμοποίηση του διαδίκου, δηλαδή η εξουσία διεξαγωγής ορισμένης δίκης για συγκεκριμένο δικαίωμά του ή έννομη σχέση, την οποία εξουσία, κατά κανόνα, έχει ο φορέας της επίδικης ουσιαστικής έννομης σχέσης κατά το ουσιαστικό δίκαιο (ΑΠ 152/2022). Επειδή, το ουσιαστικό δίκαιο καθορίζει το αντικείμενο της έννομης σχέσης αλλά και τους φορείς συγκεκριμένων δικαιωμάτων ή υποχρεώσεων, η νομιμοποίηση του διαδίκου αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για την παροχή δικαστικής προστασίας (ΑΠ 68/2022). Εκείνος που εμφανίζεται κατά το ουσιαστικό δίκαιο δικαιούχος, νομιμοποιείται, κατ’ αρχάς, ως ενάγων (ΑΠ 723/2014).
Ειδικότερα, στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την ελαστικότητα της διαδικασίας, η έννοια του διαδίκου έχει άλλο περιεχόμενο από ότι έχει στο πεδίο της αμφισβητουμένης δικαιοδοσίας. Τούτο δε διότι, στη διαδικασία αυτή δεν υφίσταται, κατά κανόνα, αντιδικία και για τον λόγο αυτό δεν υπάρχουν αντιδικούντα πρόσωπα (είναι, όμως, δυνατόν να υπάρξουν και στη διαδικασία αυτή περισσότεροι διάδικοι και με αντιτιθέμενα συμφέροντα και κατά συνέπεια να διεξαχθεί η δίκη κατ’ αντιδικία). Τα πρόσωπα τα οποία μετέχουν στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας ονομάζονται μεν «διάδικοι», όμως κατ’ ουσίαν πρόκειται περί «ενδιαφερομένων» θετικώς ή αρνητικώς ως προς τη ρύθμιση που θα αποφασισθεί και αποτελεί το αντικείμενο της αίτησης. Έτσι, η έννοια του διαδίκου, που προσδιορίζεται τόσο με το τυπικό όσο και με το ουσιαστικό κριτήριο, προσλαμβάνεται στην εκούσια δικαιοδοσία με έναν από τους ακόλουθους τρόπους: α) με την υποβολή αίτησης προς εκδίκαση ορισμένης υποθέσεως της εκούσιας δικαιοδοσίας, β) με την κλήτευση τρίτων στη διαδικασία, κατόπιν διαταγής του αρμόδιου Δικαστηρίου (άρθρου 748 παρ. 3 του ΚΠολΔ), γ) με την προσεπίκληση τρίτων κατόπιν πρωτοβουλίας του διαδίκου ή αυτεπαγγέλτως από το Δικαστήριο (άρθρο 753 του ΚΠολΔ), δ) με την άσκηση κύριας ή πρόσθετης παρέμβασης και ε) με την άσκηση τριτανακοπής (άρθρα 773, 583 επ. ΚΠολΔ) [ΑΠ 2130/2014, 1103/2005, ΑΠ 305/2005, ΕφΑΘ 211/2016, ΕΦΠΕΙΡ (ΜΟΝ) 179/2021, ΕΦΠΑΤΡ 9/2017, ΕΦ ΑΙΓΑΙΟΥ 84/2020 ΕφΘεσ 292/2009, ΕφΔωδ 120/2004. Αθ. Πανταζόπουλος στο Ομοδικία και Συμμετοχή Τρίτων στην Πολιτική Δίκη, σελ. 123 επ.]. Εκτός αυτών, κανείς άλλος δεν δύναται να προσλάβει την ιδιότητα του διαδίκου κατά την προκειμένη διαδικασία (ΑΠ 1305/1994, ΕλλΔ/νη 1996/638, ΜΠΡΛΑΜ 253/2022). Συνεπώς, κατά την εκούσια δικαιοδοσία, ο καθ’ ου η αίτηση δεν προσλαμβάνει την ιδιότητα του διαδίκου με μόνη την απεύθυνση της αιτήσεως εναντίον του αν δεν κλητεύθηκε κατόπιν διαταγής του Δικαστηρίου, δεν προσεπικλήθηκε ή δεν άσκησε παρέμβαση, ακόμη και όταν, χωρίς πάντως να ασκήσει παρέμβαση, παραστεί στη δίκη (ΑΠ 41/2003, (ΜΟΝ) ΕΦΠΕΙΡ 179/2021, ΕφΘεσ 249/2020, ΕφΑιγ 84/2020, ενώ αν δεν παραστεί, δεν δικάζεται ερήμην (Κ. Βαρσάνης στο Ν. Λεοντής, Εκούσια Δικαιοδοσία, έκδ. 2018, σελ. 48)[1].
Αγγελική Λιγοψυχάκη, δικηγόρος
[1] Ίδετε 898/2024 και 5626/2020 ΕΦ ΑΘΗΝΩΝ, δημοσιευμένες σε ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ