Η υπό του ιατρού ενημέρωση του ασθενούς που υποβάλλεται σε αισθητική επέμβαση

Σύμφωνα με τη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 11 του Ν. 3418/2005, «[ο] ιατρός έχει καθήκον αληθείας προς τον ασθενή. Οφείλει να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεσή της, τις εναλλακτικές προτάσεις, καθώς και για τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης, έτσι ώστε ο ασθενής να μπορεί να σχηματίζει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων και συνεπειών της κατάστασής του και να προχωρεί, ανάλογα, στη λήψη αποφάσεων».

Εκ της ανωτέρω διατάξεως συνάγεται ότι ο ιατρός βαρύνεται με υποχρέωση πλήρους και κατανοητής ενημέρωσης του ασθενούς. Η ενημέρωση αυτή, δε, συνιστά προϋπόθεση για την υπό του ασθενούς χορήγηση έγκυρης συναίνεσης, η οποία τυγχάνει αναγκαία για τη διενέργεια οποιασδήποτε ιατρικής πράξης, σύμφωνα με ουσιώδη αρχή του ιατρικού δικαίου και της ιατρικής δεοντολογίας.[1] Περαιτέρω, γίνεται δεκτό ότι η περί ης ο λόγος ενημέρωση του ασθενούς πρέπει να διαλαμβάνει το είδος, τη φύση, τις επιπτώσεις και την ενδεχόμενη κατάληξη του ιατρικού προβλήματος ή εν γένει ζητήματος του ασθενούς, τους ενδεδειγμένους τρόπους θεραπευτικής αντιμετώπισής του, τους κινδύνους που οι διάφορες μέθοδοι θεραπείας εγκυμονούν, τις πιθανές επιπλοκές αυτών, τη θεραπευτική διαδικασία καθεαυτή και τις επί μέρους ιατρικές πράξεις που τη συναπαρτίζουν, τον βαθμό δυσκολίας της προτεινόμενης θεραπευτικής μεθόδου, τα ποσοστά επιτυχίας και αποτυχίας της, τις ενέργειες ή παραλείψεις στις οποίες οφείλει να προβεί ο ασθενής πριν από τη θεραπεία, κατά τη διάρκειά της και μετά από αυτήν, τη δυνατότητα επαναληπτικής/διορθωτικής θεραπείας σε περίπτωση αποτυχίας της πρώτης επιχειρούμενης τοιαύτης, τον βαθμό δυσκολίας αυτής της επαναληπτικής θεραπείας, τους πιθανούς κινδύνους και τις ενδεχόμενες επιπλοκές της, τα ποσοστά επιτυχίας και αποτυχίας της, καθώς και τον ενδεδειγμένο χρόνο εφαρμογής της, δηλαδή το χρονικό διάστημα που πρέπει να μεσολαβήσει μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης/επαναληπτικής θεραπείας (βλ. ΑΠ 687/2013 και ΕφΑθ 6426/2013).

Συνεπεία των προρρηθέντων, ο ιατρός υποπίπτει σε σφάλμα και υπέχει ευθύνη οσάκις δεν παρέχει καμία πληροφόρηση ή παρέχει εσφαλμένη ή ελλιπή/ανεπαρκή πληροφόρηση στον ασθενή, αφού η έλλειψη έγκυρης συναίνεσης, ήτοι συναίνεσης χορηγούμενης κατόπιν πλήρους και κατάλληλης ενημέρωσης του ασθενούς («ενημερωμένη συναίνεση»/“informed consent”), αποτελεί αφ’ εαυτής συνθήκη ικανή για τη διάγνωση ιατρικού σφάλματος, ανεξαρτήτως εάν η διενεργηθείσα ιατρική πράξη έβλαψε τελικά την υγεία του ασθενούς. Τούτο, διότι «βλάβη», στην προκειμένη περίπτωση, θεωρείται και η περιττή οικονομική επιβάρυνση του ασθενούς ή η υποβολή του σε υπερβολικές ιατρικές πράξεις, που συνοδεύονται από αντίστοιχη ψυχολογική ταλαιπωρία, ιδίως σε περιπτώσεις σοβαρών ασθενειών. Εξάλλου, ενδέχεται η έλλειψη ενημέρωσης να μην αποτρέψει τον ασθενή από την ιατρική πράξη στην οποία πρόκειται να υποβληθεί και, υποβαλλόμενος στην τελευταία, να υποστεί αυτός βλάβη του σώματος ή της υγείας του, με περαιτέρω αποτέλεσμα την εις βάρος του πρόκληση περιουσιακής ζημίας και ηθικής βλάβης (βλ. ΜονΠρΑθ 667/2016).

 Όσον αφορά, ειδικότερα, στους ασθενείς που υποβάλλονται σε αισθητικές επεμβάσεις, η παράγραφος 3 του άρθρου 11 του Ν. 3418/2005 κάνει λόγο για   ε ι δ ι κ ή  επιμέλεια κατά την ενημέρωση – άρα, και κατά τη λήψη της συναίνεσης – των εν λόγω ασθενών, εντάσσοντας τοιουτοτρόπως τις αισθητικές επεμβάσεις – ως προς το ζήτημα της «ενημερωμένης συναίνεσης του ασθενούς» – στο αυτό σύνολο με τις μεταμοσχεύσεις, τις επεμβάσεις ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και τις επεμβάσεις αλλαγής ή υποκατάστασης φύλου.[2] Άλλοις λόγοις, σύμφωνα με την προλεχθείσα διάταξη νόμου, σε περίπτωση διενέργειας αισθητικής επέμβασης, υφίσταται ανάγκη  ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς  ενημέρωσης του ασθενούς εν σχέσει προς εκείνη που απαιτείται για τις ιατρικές πράξεις που κρίνονται αναγκαίες από αμιγώς ιατρικής πλευράς και έχουν θεραπευτικό σκοπό. Ειδικότερα, όταν μια ιατρική πράξη δεν έχει θεραπευτικό χαρακτήρα, όπως οι αμιγώς αισθητικές επεμβάσεις, η υποχρέωση ενημέρωσης προς λήψη έγκυρης συναίνεσης του ασθενούς επεκτείνεται   κ α ι   σ τ ο υ ς  κ ι ν δ ύ ν ο υ ς  μ ε  ε λ ά χ ι σ τ η  π ι θ α ν ό τ η τ α  ε π έ λ ε υ σ η ς.[3] Σύμφωνη με τα ανωτέρω είναι, άλλωστε, και η σχετική θέση της νομολογίας, η οποία δέχεται ότι η φύση μιας επέμβασης ως αισθητικής συνεπάγεται «ιδιαίτερη» υποχρέωση του ιατρού προς ενημέρωση του ασθενούς σχετικά με τις «ενδεχόμενες,  έ σ τ ω  κ α ι  σ τ α τ ι σ τ ι κ ά  σ π ά ν ι ε ς επιπλοκές της» (βλ. ΑΠ 1741/2013). Έτσι, στην περίπτωση των αισθητικών χειρουργικών επεμβάσεων, η ενημέρωση του ασθενούς πρέπει να καλύπτει την έκταση και τα όρια του εφικτού μετεγχειρητικού αποτελέσματος και άπασες τις δυνάμενες να προκύψουν επιπλοκές – ακόμη και τις σπάνιες ή ολίγον πιθανές τοιαύτες – της περί ης πρόκειται πλαστικής χειρουργικής επέμβασης, στις οποίες συγκαταλέγονται η αιμορραγία, η λοίμωξη, το τραύμα εσωτερικών δομών του προσώπου (όπως οι μύες, τα νεύρα και τα αιμοφόρα αγγεία), η ασυμμετρία, ο χρόνιος πόνος κ.λπ. Η παρεχόμενη ενημέρωση πρέπει, επίσης, να διαλαμβάνει το γεγονός ότι οι ουλές από την εγχείριση δεν εξαφανίζονται ποτέ τελείως, ενώ μπορεί να επιπλακούν σε χηλοειδείς, καθώς και την πιθανότητα να αντιμετωπίσει ο χειρουργός απρόβλεπτες συνθήκες μόλις διενεργήσει τις πρώτες τομές, οπότε του παρέχεται μια ευρύτερη της αρχικής συναίνεση, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις απρόβλεπτες αυτές καταστάσεις. Επιπλέον, η υπό συζήτηση ενημέρωση πρέπει να καλύπτει όλους τους κινδύνους μιας γενικής αναισθησίας, όπως οι εμβολές σε πνεύμονες ή φλέβες, οι λοιμώξεις, οι αιμορραγίες, η ανάγκη για μετάγγιση αίματος και ο θάνατος κατά πιθανότητα 1 στις 250.000. Προσέτι, πρέπει να αφορά και στο μετεγχειρητικό στάδιο, διαλαμβάνοντας το γεγονός ότι τα αποτελέσματα της πλαστικής επέμβασης μπορεί να διαφοροποιηθούν εάν ο ασθενής εκτεθεί στον ήλιο σε μεγάλο βαθμό, το γεγονός ότι ο ασθενής, εάν είναι καπνιστής, οφείλει να σταματήσει το κάπνισμα για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την επέμβαση, ώστε να μην διακινδυνέψει το μετεγχειρητικό αποτέλεσμα, καθώς και το γεγονός ότι οι κίνδυνοι αυξάνονται σε περίπτωση επανεπέμβασης.

Ανδρέας Ματσακάς

LL.M. Ποινικών Επιστημών

Advanced LL.M. Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

E-mail: info@efotopoulou.gr

[1] Η αρχή αυτή αντιπαρατίθεται στον αναχρονιστικό πλέον ιατρικό «πατερναλισμό», που ήθελε τον ασθενή παθητικό αποδέκτη διαγνωστικών ή θεραπευτικών πράξεων.

[2] Συγκεκριμένα, η παρ. 3 του άρθρου 11 του Ν. 3418/2005 ορίζει ότι: «Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να καταβάλλεται κατά την ενημέρωση του αφορά σε ειδικές επεμβάσεις, όπως μεταμοσχεύσεις, μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, επεμβάσεις αλλαγής ή αποκαταστάσεως φύλου, αισθητικές ή κοσμητικές επεμβάσεις». Στην προηγηθείσα διάταξη, λανθασμένα γίνεται λόγος για «αισθητικές ή κοσμητικές» επεμβάσεις, αφού οι όροι «αισθητικές» και «κοσμητικές», αναφερόμενοι σε χειρουργικές επεμβάσεις, είναι συνώνυμοι. Βλ. σχετικώς Μ. Κανελλοπούλου-Μπότη (Επίκουρη Καθηγήτρια στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Ενημέρωση και συναίνεση στην πλαστική κοσμητική χειρουργική προσώπου, ΕφΑΔ 3/2015, σελ. 196, υποσ. 12.

[3] Βλ. Μ. Κανελλοπούλου-Μπότη (Επίκουρη Καθηγήτρια στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Ενημέρωση και συναίνεση στην πλαστική κοσμητική χειρουργική προσώπου, ΕφΑΔ 3/2015, σελ. 197. Βλ., επίσης, ενδεικτικά έγγραφα ενημερωμένης συναίνεσης σε αισθητική πλαστική χειρουργική στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις http://www.nipntuck.co.uk/informed-consent-forms-cosmetic-surgery.php, http://surgery.med.umich.edu/plastic/patient/forms/, http://www.theaestheticcenter.net/pdf/Facelift.pdf, ανάμεσα σε άλλες που υπάρχουν στο Διαδίκτυο (τελευταία πρόσβαση στις ανωτέρω διευθύνσεις στις 09.03.2018).