Η αναγκαστική φύση του λειτουργήματος της γονικής μέριμνας και οι περιπτώσεις άσκησης της γονικής μέριμνας τέκνου γεννημένου εκτός γάμου των γονέων του από τον εξ εκούσιας αναγνώρισης πατέρα

Από τις διατάξεις των άρθρων 1511, 1512, 1513 και 1514 του ΑΚ συνάγεται ότι η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου, που γεννήθηκε από νόμιμο γάμο των γονέων του, ασκείται από τους τελευταίους από κοινού, περιλαμβάνει δε, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1510 και 1518 του ιδίου κώδικα, την επιμέλεια του προσώπου του, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του. Το λειτουργικό δε δικαίωμα της γονικής μέριμνας, που προσδιορίζεται στο νόμο όχι μόνο ως δικαίωμα, αλλά και ως καθήκον, είναι υποχρεωτικό για τους γονείς και προσωποπαγές, υπό την έννοια ότι δεν είναι δυνατή ούτε η παραίτηση από αυτό ούτε η υποκατάσταση του φορέα του, με μεταβίβαση του σε άλλον.

Άλλωστε, η επιμέλεια, ως επιμέρους περιεχόμενο της γονικής μέριμνας, ασκείται και από τους δύο γονείς από κοινού, εκτός εάν υπάρχει περίπτωση επιτρεπτής ή αναγκαστικής άσκησής της από τον έναν μόνο γονέα (βλ. 1510 παρ. 2,3, 1513, 1514, 1515, 1516, 1532 ΑΚ). Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της επιμέλειας είναι αναγκαστικού δικαίου και οι αντίθετες συμφωνίες των μερών είναι ανίσχυρες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που αναφέρει η Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη σχετικά με τη δυνατότητα ή μη «παραίτησης» από τη γονική μέριμνα: «[..] δεν είναι έγκυρη η συμφωνία των γονέων να αναλάβει λ.χ. ο ένας μόνο από αυτούς την επιμέλεια του παιδιού και ο άλλος να παραιτηθεί από αυτήν ολοκληρωτικά∙ είναι όμως έγκυρη η συμφωνία για την ανάθεση στον έναν γονέα μεμονωμένων πράξεων επιμέλειας και το ίδιο ισχύει και προκειμένου για την ανάθεση μεμονωμένων πράξεων σε τρίτους (για παράδειγμα σε κάποιο σεβάσμιο θείο).» (βλ. Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, τόμος ΙΙ, Δ΄ έκδοση, Κεφ. Γ΄, V, σελ. 323). Δεν επιτρέπεται δηλαδή συμφωνία των γονέων ο ένας να έχει την επιμέλεια και ο άλλος να παραιτηθεί από αυτήν ολοκληρωτικά (βλ. Παπαδάκης Κων., Αγωγές Οικογενειακού Δικαίου, τόμος Β΄, 2003).

Στην περίπτωση τώρα του τέκνου γεννημένου εκτός γάμου των γονέων του η  διάταξη του άρθρου 1515 ΑΚ ορίζει: «Η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου, που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, ανήκει στη μητέρα του. Σε περίπτωση αναγνώρισής του αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, που όμως την ασκεί αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά το άρθρο 1513 ή αν έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας, ή αν αυτή αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους. Με αίτηση του πατέρα το δικαστήριο μπορεί, και σε κάθε άλλη περίπτωση να αναθέσει και σε αυτόν την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μέρους της, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. [..]».

Από την ως άνω διάταξη προκύπτει ότι η γονική μέριμνα ανηλίκου τέκνου, που γεννήθηκε και παραμένει εκτός γάμου των γονέων του, έχει δε αναγνωρισθεί εκουσίως από τον φυσικό του πατέρα, κατά τους όρους των άρθρων 1475-1476 του ΑΚ, ασκείται αποκλειστικά από τη μητέρα, ενώ στον εξ αναγνωρίσεως πατέρα επιφυλάσσεται ένας ρόλος αναπληρωματικός, αλλά και η δυνατότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να παραμερίσει δικαστικά το προνόμιο αυτό της μητέρας. Ειδικότερα, ο εξ αναγνωρίσεως πατέρας μπορεί να ασκεί τη γονική μέριμνα: α) αυτοδικαίως, αν έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας λόγω θανάτου ή κηρύξεως της σε αφάνεια ή λόγω εκπτώσεως της, κατ` άρθρο 1510 παρ. 3 του ΑΚ, ή αν αυτή αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς (ανικανότητα ή περιορισμένη ικανότητα της για δικαιοπραξία) ή πραγματικούς λόγους (αποδημία της ή βαριά ασθένεια της), οπότε την αναπληρώνει ο ίδιος στην άσκηση της, β) σε κάθε άλλη περίπτωση με δικαστική απόφαση, η οποία εκδίδεται μετά από αίτηση του ιδίου του πατέρα, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Η δικαστική δε αυτή απόφαση μπορεί να αναθέτει την άσκηση της γονικής μέριμνας είτε αποκλειστικά στον εξ αναγνωρίσεως πατέρα, είτε από κοινού σ` αυτόν και τη μητέρα, είτε να κατανείμει μεταξύ αυτών τις λειτουργίες της με λειτουργική ή χρονική κατανομή (Γεωργιάδη – Σταθόπουλου ΑΚ, άρθρο 1515, αριθ. 6-7 και την υπ’ αρ. 11917/2014 ΜονΠρΑθ).

Θεώνη Κάδρα, Δικηγόρος

e-mail: info@efotopoulou.gr