Αναγωγή εκκαθαριστή Α.Ε. κατά μετόχων
Σύμφωνα με το άρθρο 115 παρ. 1 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (Ν. 2239/1994), «Τα πρόσωπα που είναι διευθυντές, διαχειριστές ή διευθύνοντες σύμβουλοι και εκκαθαριστές των ημεδαπών ανωνύμων εταιρειών ή συνεταιρισμών κατά τον χρόνο διάλυσης ή συγχώνευσης τους, ευθύνονται προσωπικώς και αλληλεγγύως για την πληρωμή του φόρου που οφείλεται από αυτά τα νομικά πρόσωπα σύμφωνα με τον παρόντα, καθώς και του φόρου που παρακρατείται, ανεξάρτητα από το χρόνο βεβαίωσής τους.
Στις ανώνυμες εταιρείες που συγχωνεύονται, ευθύνεται αλληλεγγύως μαζί με τα πιο πάνω πρόσωπα, για την πληρωμή των κατά το προηγούμενο εδάφιο οφειλόμενων φόρων της διαλυόμενης εταιρείας και εκείνη που την απορρόφησε ή η νέα εταιρεία που συστήθηκε ανεξάρτητα από τον χρόνο βεβαίωσής τους. Τα πρόσωπα που αναφέρονται πιο πάνω έχουν δικαίωμα αναγωγής κατά των προσώπων που διετέλεσαν σύμβουλοι, καθώς και μέλη ή μέτοχοι του νομικού προσώπου κατά τον χρόνο της διάλυσης του ως προς τους φόρους που αφορούν σε χρήσεις προγενέστερες από την έναρξη της εκκαθάρισης, ανεξάρτητα από τον χρόνο της βεβαίωσής τους».
Η ανωτέρω διάταξη έλκει την καταγωγή της από τον Κώδικα Φορολογίας Καθαρών Προσόδων (άρθρο 41 παρ. 6 του Ν. 1640/1919), με την οποία καθιερώθηκε για πρώτη φορά η ατομική ευθύνη των εκπροσώπων των διαλυόμενων ή συγχωνευόμενων ανωνύμων εταιρειών για την καταβολή του φόρου εισοδήματός τους. Αργότερα η διάταξη αυτή περιελήφθη στην Φορολογία Εισοδήματος Νομικών Προσώπων (άρθρο 17 Ν.Δ. 3843/1958) και σήμερα στο άρθρο 115 του Κ.Φ.Ε. (Ν. 2238/1994).
Από τη διατύπωση της ανωτέρω διάταξης προκύπτει ότι τα πρόσωπα που αναφέρονται σε αυτές, ευθύνονται προσωπικώς και αλληλεγγύως για την πληρωμή των συγκεκριμένων φόρων, ανεξάρτητα από τον χρόνο που βεβαιώθηκαν οι φόροι αυτοί, μόνον όταν αυτοί έχουν την ιδιότητα του διευθυντή, διαχειριστή, διευθύνοντα συμβούλου ή εκκαθαριστή ημεδαπής ανώνυμης εταιρείας ή συνεταιρισμού κατά τον χρόνο διαλύσεως, συγχωνεύσεως ή μετατροπής, κατά περίπτωση. Κρίσιμος χρόνος δηλαδή είναι ο χρόνος διάλυσης, συγχώνευσης ή μετατροπής της ανώνυμης εταιρείας, στον οποίο τα εν λόγω πρόσωπα πρέπει να φέρουν τις ανωτέρω ιδιότητες (βλ. ενδεικτικά ΕφΘεσ 719/2009, ΔΕΕ 2009/1214).
Σύμφωνη με τα ως άνω είναι και η αριθμ. 173/2001 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (Γ’ Τμήμα), η οποία έγινε αποδεκτή από τον Υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, με την οποία γνωμοδοτήθηκε ότι προσωπικώς και αλληλεγγύως ευθυνόμενοι κατ’ εφαρμογή των πιο πάνω διατάξεων, είναι τα αναφερόμενα στις διατάξεις αυτές πρόσωπα εκ μόνης της ιδιότητάς τους, δηλαδή εκείνοι οι οποίοι εξελέγησαν ή διορίστηκαν ως τέτοιοι με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης ή του Διοικητικού Συμβουλίου της Α.Ε. ή του συνεταιρισμού και στην συνέχεια αποδέχθηκαν τα ανατεθέντα σε αυτούς καθήκοντα (Ερμηνεία Άρθρου 115 «Ευθύνη Διοικούντων Νομικά Πρόσωπα» Δημήτρη Σταματόπουλου/ Αντώνη Καραβοκύρη, «Φορολογία Εισοδήματος», 2009). Επιπρόσθετα, η ιδιότητα του εκκαθαριστή δεν αποκτάται από τον διορισμό του, ο οποίος δεν τον υποχρεώνει, αλλά (όπως και η ιδιότητα του συμβούλου) από της αποδοχής του διορισμού (ρητώς ή σιωπηρώς), οπότε και άρχεται η ευθύνη του από το αναληφθέν έργο και οι σχετικές υποχρεώσεις του (Λ. Γεωργακόπουλος “Το δίκαιο των εταιρειών” Εκδ. 1974 Τομ. 3ος σελ. 514 – Πασσιάς “Δίκαιο αν. εταιρείας” εκδ. 1969 Τομ. 2ος σελ. 1037).
Ο νομοθέτης δηλαδή με τις πιο πάνω διατάξεις καθιέρωσε πρόσθετη υποχρέωση για την κάλυψη φορολογικών υποχρεώσεων του νομικού προσώπου, την οποία όμως περιόρισε μεταξύ ορισμένου μόνο κύκλου προσώπου και δη μεταξύ εκείνων τα οποία ασκούν την διοίκηση και έχουν την διαχείριση της εταιρείας και επομένως, φέρουν την κύρια, αν όχι και την μόνη, ευθύνη για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της εταιρείας. Στον κύκλο αυτό των προσώπων δεν μπορούν να περιληφθούν και άλλα πρόσωπα, όπως είναι τα έχοντα την ιδιότητα του αναπληρωτή των ρητώς και περιοριστικώς αναφερομένων στο νόμο προσώπων, π.χ. αντιπρόεδρος Δ.Σ., αναπληρωτές του Διευθύνοντος Συμβούλου Α.Ε., έστω και εάν τα πρόσωπα αυτά ενδεχομένως άσκησαν διοίκηση ή αναμείχθηκαν στην διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων (βλ. ενδεικτικά ΕφΘεσ 719/2009, ΔΕΕ 2009/1214).
Μάλιστα, σύμφωνα με την ως άνω γνωμοδότηση του Ν.Σ.Κ., όσον αφορά ειδικότερα τους εκκαθαριστές Α.Ε. και συνεταιρισμών, αυτοί υπέχουν προσωπική και αλληλέγγυα ευθύνη υπό την προϋπόθεση ότι αποδέχθηκαν τον διορισμό τους και ανέλαβαν τα καθήκοντα διαχειριστή, μη αρκούντος δηλαδή του διορισμού τους και μόνο. Όταν κατά τον κρίσιμο χρόνο που αναφέρεται στις ανωτέρω διατάξεις, τα υπόψη πρόσωπα δεν φέρουν ή έχουν απολέσει τις συγκεκριμένες ιδιότητες, δεν υπέχουν τέτοια ευθύνη, όπως επίσης δεν υπέχουν ευθύνη και τα πρόσωπα που είναι απλά μέλη του διοικητικού συμβουλίου χωρίς παράλληλα να έχουν μία από τις πιο πάνω ιδιότητες.
Τέλος, όπως ορίζεται με τις διατάξεις του τελευταίου εδαφίου της παραγράφου 1 του ίδιου πιο πάνω άρθρου και νόμου, στην περίπτωση φόρων οι οποίοι αφορούν σε χρήσεις πριν από την έναρξη της εκκαθάρισης του διαλυόμενου νομικού προσώπου και ανεξάρτητα από τον χρόνο της βεβαίωσής του, τα πρόσωπα που κατέχουν μία από τις παραπάνω ιδιότητες, έχουν δικαίωμα αναγωγής κατά των προσώπων που διετέλεσαν σύμβουλοι, μέλη ή μέτοχοι του διαλυόμενου νομικού προσώπου κατά το χρόνο της διάλυσης (σχετ. εγκ. ΠΟΛ. 1103/12.10.2004 «Προσωπική ευθύνη για πληρωμή φορολογικών εσόδων από πρόσωπα που ο νόμιμος τίτλος είσπραξης δεν έχει εκδοθεί στο όνομά τους»).