Ανάκληση δωρεάς υπό τρόπο
Σύμφωνα με το 507 ΑΚ: «Ο δωρητής ή ο κληρονόμος του έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά». Σύμφωνα με την ανωτέρω διάταξη προϋποθέσεις γέννησης του δικαιώματος ανάκλησης είναι:
α) η παράλειψη εκτέλεσης τρόπου εκ μέρους του δωρεοδόχου και β) η ύπαρξη υπαιτιότητάς του ως προς την παράλειψη αυτή (βλ. ενδεικτικά Α.Π 1627/2008, Α’ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ – Α.Π 1711/2006, Α’ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ). Το δικαίωμα αυτό ανάκλησης παρέχεται εκτός από το δωρητή και στους κληρονόμους του δωρητή, οι οποίοι μπορούν αυτοτελώς να το ασκήσουν μετά το θάνατό του, εφόσον η μη εκτέλεση του τρόπου εξακολουθεί να υφίσταται (βλ. ενδεικτικά Α.Π 1711/2006, Α’ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ). Ειδικότερα η παράλειψη εκτέλεσης τρόπου είναι δυνατόν να συνίσταται σε πράξη ή παράλειψη, ανάλογα με το περιεχόμενο του τρόπου, ενώ αρκεί οποιοδήποτε είδος αμέλειας για την ύπαρξη υπαιτιότητας (ΑΠ 176/1972, ΝοΒ 20/878), η οποία τεκμαίρεται και ο δωρεοδόχος οφείλει να αποδείξει ότι η μη εκτέλεση δεν οφείλεται σε δικό του πταίσμα (ΑΠ 164/2009). Εάν ο δωρεοδόχος εκτέλεσε μερικώς τον τρόπο, υπάρχει και πάλι δυνατότητα ανάκλησης της δωρεάς (Α.Π 147/1977, ΝοΒ 25/1152). Οι σχετικές διατάξεις για την ανάκληση δωρεάς εφαρμόζονται αυτονόητα και για δωρεές προς το Δημόσιο (Α.Π 395/1974, ΝοΒ 22/1379) και ειδικότερα προς Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Η ανάκληση της δωρεάς, σύμφωνα με το 509 ΑΚ, γίνεται με μονομερή, απευθυντέα στο δωρεοδόχο, άτυπη δήλωση, ανεπίδεκτη αίρεσης. Η ανάκληση επιφέρει τα αποτελέσματά της από την περιέλευσή της στο δωρεοδόχο, σύμφωνα με το 167 ΑΚ (Α.Π 840/1994, ΕΕΝ 1995/553 – Α.Π 1025/1998, Δνη 39/1565 – ΕφΘεσ 734/1993, Αρμ 1993/416), ενώ είναι άτυπη ακόμα και εάν αφορά ακίνητο (Α.Π 840/1994, ΕΕΝ 1995/553 – ΕφΠειρ 283/1998, Δνη 39/899 – ΕφΑθ 4778/1998, Δνη 39/1360 – ΕφΘεσ 2779/1997, Αρμ 51/1448). Η δήλωση της ανάκλησης είναι δυνατόν να περιέχεται και στο δικόγραφο της αγωγής ή στις προτάσεις, εφόσον κοινοποιούνται στο δωρεοδόχο (ΕφΑθ 298/2008, Δνη 2008/847 – Α.Π 1025/1998, Δνη 39/1565 – ΕφΘεσ 47/1997, Αρμ 49/216 – ΕφΘεσ 734/1993, Αρμ 47/416). Ο θάνατος δε του δωρητή μετά τη συντέλεση της ανάκλησης δεν ασκεί επιρροή στην επελθούσα ανάκληση, αλλά η αξίωση του δωρητή μεθίσταται στους κληρονόμους του (ΕφΘεσ 204/1994, ΑρχΝομ 40/444). Η ανάκληση έχει ως αποτέλεσμα την ex nunc ανατροπή της δωρεάς και αφορά μόνο τα έννομα αποτελέσματα της ενοχικής σύμβασης της δωρεάς. Έτσι η γενόμενη ανάκληση δεν καθιστά άκυρη τη δωρεά, αλλά αφαιρεί την αιτία νομική της δωρεάς, η οποία έκτοτε καθίσταται ανίσχυρη και ζητείται η παροχή που εκπληρώθηκε, σύμφωνα με τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού (Α.Π 840/1994, ΕΕΝ 1995/553 – ΕφΑθ 6002/2009).
Επιπλέον από τα 949 ΚΠολΔ και 904 επ. ΑΚ, προκύπτει ότι, αν ανακληθεί νόμιμα καταρτισθείσα δωρεά για οποιοδήποτε λόγο, ο δωρητής δικαιούται ενοχικώς σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος, καθώς δεν υφίσταται πλέον νόμιμη αιτία για τη διατήρηση του δωρηθέντος στην κυριότητα του δωρεοδόχου, ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο δωρεοδόχος. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι ακίνητο και μεταβιβάσθηκε σε αυτόν κατά κυριότητα, η επαναμεταβίβαση της κυριότητας μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς γίνεται, εφόσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως και μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον του συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής (Βλ. ενδεικτικά Α.Π 840/1994, ΕλΔνη 37/100 – ΕφΑθ 9719/1997, ΕλΔνη 39/135 – Α.Π 845/1984, ΝοΒ 33/616 – Α.Π 395/1974, ΝοΒ 22/1379 – ΠΠρΚορινθ 4/2007, Α’ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ).
Η ευθύνη του λήπτη στο πλαίσιο του 904 ΑΚ περιλαμβάνει, κατ’ αρχήν, την υποχρέωση αυτού να αποδώσει αυτούσιο, “in nature”, το αδικαιολογήτως ληφθέν πράγμα, δηλαδή η ενοχή από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό είναι κατ’ αρχήν ενοχή είδους και ως είδος αναζητούνται τα δοθέντα, εφόσον σώζονται αυτούσια στο λήπτη. Σε περίπτωση, όμως, κατά την οποία ο λήπτης δεν είναι σε θέση να προβεί σε αυτούσια απόδοση του ληφθέντος, είτε λόγω της φύσης του ληφθέντος αντικειμένου ο λήπτης είναι υποχρεωμένος να αποδώσει την αξία του ληφθέντος αντικειμένου (ΕφΑθ 298/2008, Δνη 2008/847).
Ευγενία Φωτοπούλου