Αποκλεισμός γονέα από την άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1520 παρ. 1 του ΑΚ, ο γονέας που δεν διαμένει με το τέκνο (είτε γιατί αυτός δεν έχει την επιμέλεια, είτε γιατί την έχει μαζί με τον άλλο γονέα, με τον οποίο όμως μένει το παιδί), έχει το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας με αυτό.

Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος. Στις περιπτώσεις των προηγούμενων παραγράφων, τα σχετικά με την επικοινωνία κανονίζονται ειδικότερα από το δικαστήριο. Το αυστηρά προσωπικό δικαίωμα του γονέα να επικοινωνεί με το τέκνο του απορρέει από το φυσικό δεσμό του αίματος και του αισθήματος στοργής προς το τέκνο και συντελεί στην ανάπτυξη του ψυχικού του κόσμου και την εν γένει προσωπικότητά του. Για το λόγο αυτόν η άσκηση του δικαιώματος τούτου αποβλέπει κυρίως στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του τέκνου. Δεν ενδιαφέρει αν η αιτία για την οποία ο γονέας δεν διαμένει μαζί με το τέκνο οφείλεται τυχόν στην από υπαιτιότητά του διακοπή της έγγαμης συμβίωσης των γονέων τούτου ή τη λύση του γάμου (βλ. σχετ. ΜονΠρΑθ 8074/2004, Αρμ 2005/ 362). Μπορεί όμως το δικαίωμα επικοινωνίας να περιοριστεί το δικαίωμα αυτό όταν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου ή όταν υπάρχει σπουδαίος λόγος (Παπαδόπουλου, Αγωγές Οικογενειακού Δικαίου, 2003, σελ. 321., Βαθρακοκοίλη, ΕρμΑΚ 2003, υπό το άρθρο 1520 αρ. 23 και 40, όπου και παραπομπές στη νομολογία και τη θεωρία). Υποστηρίζεται όμως και η άποψη ότι, εφόσον η ανάγκη προστασίας του συμφέροντος του τέκνου το επιβάλλει, θα μπορεί να διατάσσεται από το δικαστήριο και πλήρης αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας (βλ. Έφη Κουνουγιέρη – Μανωλεδάκη, «Οικογενειακό Δίκαιο», ΙΙ, 2008, σελ. 329 επ. και παρατεθείσα εκεί νομολογία ΕφΑθ 8074/2004 ΝοΒ 53 (2005) 312, ΜονΠρΑθ 8074/2004 ΝοΒ 53 (2005) 312 με σημ. Κ. Χριστακάκου, ΜονΠρΘεσ 12629/ 2005 Αρμ 60 (2006) 240, ΜονΠρΘεσ 28658/ 2006 Αρμ 61 (2007) 385, ΑΠ 896/2007 ΧρΙΔ Ζ/2007.976). Μάλιστα, στην απόφαση 488/2003 του Εφετείου Λαρίσης (καταχωρισμένη στην Τηλεματική), όπου το Δικαστήριο ασχολήθηκε με το δικαίωμα επικοινωνίας και ειδικότερα με τη δυνατότητα περιορισμού ή αποκλεισμού του από το δικαστήριο κατά την ΑΚ 1520 παρ. 3, ακολουθεί την άποψη σύμφωνα με την οποία «εφόσον η ανάγκη προστασίας του συμφέροντος του τέκνου το επιβάλλει, μπορεί να διατάσσεται από το δικαστήριο και πλήρης αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας», επισημαίνοντας πάντως ότι «με βάση την αρχή της αναλογικότητας η επιβολή του αποκλεισμού τελεί υπό την προϋπόθεση ότι άλλα ηπιότερα μέτρα κατάλληλης ρύθμισης της επικοινωνίας έμειναν χωρίς αποτέλεσμα ή η αναποτελεσματικότητά τους είναι δεδομένη εκ των προτέρων» (βλ. την παρατιθέμενη στην απόφαση νομολογία. Έτσι και Πουλιάδης, στον ΑΚ Γεωργιάδη – Σταθόπουλου, άρθρο 1520 αρ. 78-79, ιδίως στην υποσημείωση υπ’ αριθμ. 100 με εκτενείς αναφορές σε θεωρία και νομολογία).

Με άλλα λόγια, το Δικαστήριο μπορεί να οδηγηθεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις ακόμη και στον αποκλεισμό του δικαιώματος της επικοινωνίας σε εξαιρετικές περιπτώσεις (λ.χ. γονέας ψυχωσικός ή δράστης ειδεχθών εγκλημάτων). Σε αυτές τις περιπτώσεις, το Δικαστήριο δικαιολογημένα μπορεί να θεωρήσει ότι η επικοινωνία θα είχε ολέθριες συνέπειες για την ψυχική ιδίως υγείας του ανηλίκου και συνακόλουθα να απαγορεύσει την επικοινωνία. Η θέση αυτή είναι άλλωστε η άλλη πλευρά της διαπίστωσης ότι ακριβώς για λόγους προστασίας του συμφέροντος του παιδιού, δεν μπορεί πλέον να ευσταθεί η άποψη ότι το δικαίωμα επικοινωνίας δεν ασκείται ποτέ καταχρηστικά. Ειδικά, σήμερα στην εποχή του παιδοκεντρικού Οικογενειακού Δικαίου, δεν είναι επιτρεπτός ο ισχυρισμός ότι ο γονέας μπορεί να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, αφού το συμφέρον του παιδιού προέχει ως κριτήριο ρύθμισης από το συμφέρον του γονέα, έτσι ώστε να είναι νοητή η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας, η οποία πρέπει να απαγορεύεται (συνήθως μάλιστα ακριβώς οι περιπτώσεις, όπου επιβάλλεται ο αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας από το δικαστήριο, είναι οι περιπτώσεις όπου η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας από μέρους του γονέα θα ήταν καταχρηστική).

Για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του τέκνου, λαμβάνονται υπόψη τόσο η υποκειμενική πλευρά του παιδιού, η ψυχική του διάθεση και στάση σχετικά με την επικοινωνία, όσο και αντικειμενικά αξιολογικά κριτήρια. Η εκτίμηση της υποκειμενικής πλευράς του παιδιού συνδέεται κυρίως με την ανάγκη προστασίας του στο παρόν από την επιβάρυνση και τις συνακόλουθες δυσμενείς επιπτώσεις που θα συνεπάγεται γι’ αυτό μια επικοινωνία που είναι αντίθετη προς τη θέλησή του. Από αντικειμενική άποψη, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίζει στη διαμόρφωση της σχετικής κρίσης προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου η μακροπρόθεσμη -με βάση τη μελλοντική προοπτική- ανάγκη της διατήρησης της επαφής με τον άλλο γονέα και οι επιδράσεις που αυτή έχει στην εν γένει ανάπτυξη και εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού. Με βάση την αρχή της αναλογικότητας, η επιβολή του αποκλεισμού τελεί υπό την προϋπόθεση ότι άλλα ηπιότερα μέτρα κατάλληλης ρύθμισης της επικοινωνίας έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, ή η αναποτελεσματικότητά τους είναι δεδομένη εκ των προτέρων (Πουλιάδης, σε ΑΚ Γεωργιάδη – Σταθόπουλου, 1993, υπό το άρθρο 1520 σελ. 231 επ., ΜονΠρΛιβ 44/1990, ΕλΔνη 31.1081, ΜονΠρΑθ 642/85 προσκομ.). Προς την τελευταία αυτή άποψη τάσσεται και το δικαστήριο, εφόσον συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις, θεωρώντας ότι εξυπηρετεί περισσότερο το συμφέρον του τέκνου, το οποίο αναγορεύεται ως το μοναδικό κριτήριο για κάθε απόφαση των γονέων ή του δικαστηρίου, που το αφορά (ΑΠ 1728/1999 ΕλΔνη 41.972). Προς ενίσχυση της απόψεως αυτής πρέπει να αναφερθεί ότι, όπως γίνεται δεκτό και από τη νομολογία, δεν θεσπίζεται, με οποιονδήποτε κανόνα, υποχρέωση του υπόχρεου γονέα να κάμψει την άρνηση του τέκνου να επικοινωνήσει με τον άλλο γονέα, πειθαναγκάζοντάς το προς το σκοπό αυτό με κάθε μέσο (ΑΠ 429/2002 ΕλΔνη 43.1621).

Μαρία Τζαβέλα

Δικηγόρος, LL.M.

E-mail: info@efotopoulou.gr