Αποποίηση κληρονομιάς και αποδοχή ανηλίκων με το ευεργέτημα της απογραφής
Σύμφωνα με το άρθρο 1847 ΑΚ «Ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της.
Στην επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία Κατοικία του στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό, η προθεσμία είναι ενός έτους. Η προθεσμία αναστέλλεται από τους ίδιους λόγους που αναστέλλεται και η παραγραφή». Το 1850 ΑΚ ορίζει δε ότι «Η αποποίηση είναι άκυρη, αν γίνει μετά την πάροδο της προθεσμίας για αποποίηση. Αν περάσει η προθεσμία, η κληρονομία θεωρείται ότι έχει γίνει αποδεκτή».
Το άρθρο 1527 ΑΚ ορίζει σχετικά με την κληρονομία που καλείται να αποποιηθεί εντός του ως άνω τετραμήνου ή να αποδεχτεί ανήλικος : «Η κληρονομία που επάγεται στο ανήλικο τέκνο θεωρείται ότι γίνεται αποδεκτή πάντοτε με το ευεργέτημα της απογραφής, και το τέκνο, με την επιφύλαξη των διατάξεων το άρθρου 1912, δεν εκπίπτει από το ευεργέτημα αυτό. Τρίτοι, που έχουν έννομο συμφέρον, μπορούν να αξιώσουν από το γονέα ο οποίος έχει τη διοίκηση, να συντάξει απογραφή μέσα σε τέσσερις μήνες το βραδύτερο». Σχετικά ορίζει και το άρθρο 1902 ΑΚ «Όσο ο κληρονόμος έχει δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομία, μπορεί να δηλώσει ότι την αποδέχεται με το ευεργέτημα της απογραφής. Η δήλωση γίνεται στο γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας. Η δήλωση αποδοχής θεωρείται ότι έγινε με το ευεργέτημα της απογραφής, αν ο κληρονόμος είναι πρόσωπο για το οποίο η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά το νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής».
Το τι σημαίνει πρακτικά η αποδοχή αυτή, το ορίζει το άρθρο 1904 ΑΚ: «Ο κληρονόμος με απογραφή ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας έως το ενεργητικό της. Καμιά σύγχυση δεν επέρχεται ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του έναντι της κληρονομία». Οι ανήλικοι δηλαδή εκ του νόμου αποδέχονται με το ευεργέτημα της απογραφής και δεν ευθύνονται για το παθητικό (χρέη) της κληρονομίας με τη δική τους περιουσία. Υπάρχει δηλαδή χωρισμός των περιουσιών κληρονομούμενου και κληρονόμου, σε αντίθεση με τον απλό κληρονόμο για τον οποίο γίνεται σύγχυση περιουσιών και τα χρέη του κληρονομούμενου αντιμετωπίζεται σαν δικά του χρέη.
Για να ισχύσει όμως το ευεργέτημα αυτό και να καταστεί ο ανήλικος κληρονόμος του ενεργητικού (και όχι του παθητικού) της κληρονομίας που του επάγεται και την αποδέχεται ρητά ή πλασματικά πρέπει, συμμορφούμενος με τη διάταξη του 1912 ΑΚ, να συντάξει απογραφή το αργότερο εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του, αλλιώς επέρχεται έκπτωση από το ευεργέτημα αυτό που του δίνει ο νόμος. Σχετικά, το άρθρο 1912 ΑΚ ορίζει: «Σε περίπτωση προσώπων ανίκανων ή με περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία, για τα οποία η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά το νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής, έκπτωση από το ευεργέτημα επειδή δεν συντάχθηκε απογραφή επέρχεται αν μέσα σε ένα χρόνο, αφότου τα πρόσωπα έγιναν απεριορίστως ικανά, δεν έκαναν την απογραφή».
Αν δηλαδή μέχρι τη συμπλήρωση του 19ου έτους του ανηλίκου δε συνταχθεί απογραφή, ο ανήλικος χάνει αυτοδικαίως το ευεργέτημα αυτό και γίνεται αναδρομικά από το θάνατο του κληρονομούμενου απλός κληρονόμος, με αποτέλεσμα να ευθύνεται και με τη δική του περιουσία απέναντι στους δανειστές του κληρονομούμενου.
Συνεπώς, αν όταν καλείται ανήλικος ως κληρονόμος κληρονομίας που έχει χρέη, έχει τη διαζευκτική δυνατότητα (με την έννοια ότι η μία αποκλείει την άλλη) ή να αποποιηθεί μέσω των νομίμων αντιπροσώπων του (γονέων) την κληρονομία που του επάγεται (εντός προθεσμίας 4 μηνών από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της), αφού προηγουμένως λάβουν άδεια από το Δικαστήριο για την αποποίηση αυτή και ελεγχθεί ότι είναι προς το συμφέρον του τέκνου (η κατάθεση της αίτησης για τη λήψη της εν λόγω άδειας αναστέλλει την τετράμηνη προθεσμία) , ή να συντάξει μέχρι τη συμπλήρωση του 19ου έτους του απογραφή της κληρονομίας και συνεπώς να ευθύνεται για τα χρέη της κληρονομίας έως το ενεργητικό της κληρονομίας. Αν, λοιπόν, οι γονείς ανηλίκου δεν αποποιήθηκαν εμπροθέσμως την κληρονομία που επάγεται στο ανήλικο (είτε απευθείας είτε λόγω προγενέστερης δικής τους αποποίησης), τότε ο ανήλικος αποδέχεται εκ του νόμου με το ευεργέτημα της απογραφής και μετά την πάροδο της τετράμηνης αποσβεστικής προθεσμίας καθίσταται κληρονόμος μόνο μέχρι το ενεργητικό της κληρονομίας, ιδιότητα που τη διατηρεί προσωρινά μέχρι να συντάξει απογραφή, με καταληκτικό χρονικό όριο της σύνταξης αυτής μέχρι τη συμπλήρωση του 19ου έτους του. Αν δε γίνει η ως άνω απογραφή ο ενήλικος πλέον κληρονόμος εκπίπτει από το ευεργέτημα αυτό που του είχε παράσχει ο νόμος και με τη συμπλήρωση του 19ου έτους του καθίσταται οριστικά πλέον απλός κληρονόμος, ευθυνόμενος και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας.
Έτσι, από τα ανωτέρω γίνεται σαφές ότι οι γονείς πρέπει αν αποποιηθούν για δικό τους λογαριασμό, να αποποιηθούν και για το ανήλικο τέκνο τους, μέσα σε τέσσερις μήνες από τη δική τους αποποίηση, επειδή στη δική τους θέση υπεισέρχονται ως κληρονόμοι τα ανήλικα τέκνα τους (βλ. ΠΠρΘεσσαλ 11468/2008). Για να αποποιηθούν για λογαριασμό των τέκνων τους απαιτείται δικαστική απόφαση, μέχρι την έκδοση της οποίας αναστέλλεται η τετράμηνη προθεσμία για την αποποίηση. Εάν ωστόσο είχαν άγνοια-πλάνη νομική του γεγονότος ότι όφειλαν να αποποιηθούν και για το ανήλικο παιδί τους, τότε μπορούν να ασκήσουν αγωγή για ακύρωση της (τεκμαιρόμενης) αποδοχής κληρονομίας λόγω πλάνης μέσα σε έξι μήνες από τότε που έμαθαν ότι όφειλαν να αποποιηθούν (Βαθρακοκοίλης Β. ΕΡΝΟΜΑΚ Τ. ΣΤ’ Ημίτομος Α, σελ. 623 επ) για το ανήλικο τέκνο τους. Η νομολογία με αποφάσεις της (βλ. ΠΠρΘεσσσαλ 11468/2008, ΑΠ 1211/2008) έχει δεχτεί ότι η άγνοια των νομικών διατάξεων και των προθεσμιών αποποίησης εκ μέρους των ασκούντων την γονική μέριμνα γονέων-γονέα, εξομοιώνεται με τη μη γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και άρα αποκλείει την έναρξη της προθεσμίας για την αποποίηση στο πρόσωπο του ανηλίκου. Οι γονείς επομένως, θα έχουν προθεσμία τεσσάρων μηνών από την έκδοση της αποφάσεως αυτής για να αποποιηθούν νόμιμα και εμπρόθεσμα για λογαριασμό του τέκνου τους.
Θεώνη Κάδρα, Δικηγόρος
e-mail: info@efotopoulou.gr