Δεκαετής παραγραφή των αξιώσεων για καταβολή εισφορών όλων των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α φορέων για απαιτήσεις που είχαν γεννηθεί έως την έναρξη ισχύος της νέας διάταξης του άρθρου 95 του Ν. 4397/2016 και δεν είχαν ακόμη παραγραφεί

Η αρχή της ασφάλειας του δικαίου, η οποία απορρέει από την αρχή του κράτους δικαίου και θεμελιώνεται ιδίως στις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 και 25 παρ. 1 εδ. α΄ του Συντάγματος και ειδικότερη εκδήλωση της οποίας αποτελεί η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του πολίτη, επιβάλλει σαφήνεια και προβλέψιμη εφαρμογή των εκάστοτε θεσπιζόμενων κανονιστικών ρυθμίσεων. Η ως άνω θεμελιώδης αρχή της ασφάλειας δικαίου πρέπει να τηρείται με ιδιαίτερη αυστηρότητα όταν πρόκειται για διατάξεις που δύνανται να επιφέρουν σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στους ασφαλισμένους, όπως είναι οι διατάξεις που προβλέπουν την επιβολή επιβαρύνσεων με τη μορφή ασφαλιστικών εισφορών. Συνεπώς, στη οικεία νομοθεσία περί επιβολής ασφαλιστικών εισφορών απαιτείται η πρόβλεψη προθεσμίας παραγραφής, η οποία για τη διασφάλιση της λειτουργίας της ως άνω αρχής πρέπει να ορίζεται εκ των προτέρων, η διάρκειά της να είναι προβλέψιμη από τον πολίτη, μετά δε τη λήξη της να μην είναι πλέον δυνατή η επιβολή σε βάρος του πολίτη ούτε της σχετικής οικονομικής επιβάρυνσης ούτε οιασδήποτε σχετικής κύρωσης (βλ. ΣτΕ 1833/2021 Ολ., πρβλ. Σ.τ.Ε. 1738/2017 Ολομ. σκ. 5, 2649/2017 Ολομ. σκ. 33, βλ. και Δ.Ε.Ε. αποφάσεις της 2.2.2011 για τις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-201/2010 και C-2002,  …. και ….. κατά ….., σκ. 32, Ε.Δ.Δ.Α. απόφαση της 9.1.2013, …. κατά Ουκρανίας, αρ. προσφ. 21722/2011 σκ. 137 και 139).

Περαιτέρω, η προθεσμία παραγραφής των αξιώσεων των ασφαλιστικών φορέων για καταβολή ασφαλιστικών εισφορών πρέπει να είναι εύλογη, δηλαδή να συνάδει προς την κατοχυρωμένη από το άρθρο 25 παρ. 1 εδ. δ΄ του Συντάγματος αρχή της αναλογικότητας (βλ. ΣτΕ 1833/2021 Ολ., πρβλ. Σ.τ.Ε. 1738/2017 Ολομ. σκ. 5, 2649/2017 Ολομ. σκ. 33, βλ. και Δ.Ε.Ε. απόφαση της 17.9.2014, C-341/13, ….. κατά ….., σκ. 59 έως 61). Για να είναι δε εύλογη η διάρκεια της προθεσμίας αυτής πρέπει να είναι σχετικά σύντομη, δεδομένης και της αυξανόμενης ταχύτητας και πολυπλοκότητας των σύγχρονων βιοτικών σχέσεων και συναλλαγών και του συνακόλουθου πολλαπλασιασμού των νομικών υποχρεώσεων των ασφαλισμένων, που απαιτούν, κατ’ αρχήν, ταχεία εκκαθάριση των εκάστοτε τρεχουσών υποχρεώσεών τους (βλ. ΣτΕ 1833/2021 Ολ., πρβ. Σ.τ.Ε. 2934-5/2017 επταμ. σκ. 11, 732/2019 επταμ. σκ. 9). Ειδικότερα, ως προς την οργάνωση και τη λειτουργία των ασφαλιστικών φορέων, ο προβλεπόμενος χρόνος παραγραφής πρέπει να επαρκεί, ώστε, με τη συνδρομή και των σύγχρονων δυνατοτήτων της τεχνολογίας, να διενεργούνται, στο πλαίσιο της ορθολογικής οργάνωσής τους, επίκαιροι και αποτελεσματικοί έλεγχοι με στόχο την προστασία του κατά το άρθρο 22 παρ. 5 του Συντάγματος ασφαλιστικού κεφαλαίου και τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους. Ωστόσο, ο ως άνω χρόνος παραγραφής δεν πρέπει να εκτείνεται σε μεγάλη διάρκεια, η οποία, λόγω της χρονικής απόστασης από την παράβαση δεν συμβάλλει στην ορθή, κατά το χρόνο ισχύος της, εφαρμογή της διαρκώς μεταβαλλόμενης ασφαλιστικής νομοθεσίας και τη δημιουργία συνείδησης συμμόρφωσης προς αυτή. Η διαμόρφωση δε της προθεσμίας παραγραφής υπό τους ανωτέρω όρους, που αποτελούν και εκδήλωση της ειρηνευτικής λειτουργίας του δικαίου, συμβάλλει στην καλλιέργεια της αναγκαίας σε ένα κράτος δικαίου σχέσης εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη Διοίκηση (βλ. ΣτΕ 1833/2021 Ολ., πρβ. Σ.τ.Ε. 1738/2017 Ολομ. σκ. 5 και 6, 2649/2017 Ολομ. σκ. 33, Σ.τ.Ε. 172-3/2018 επταμ. σκ. 11, Σ.τ.Ε. 732/2019 επταμ. σκ. 9).

Επειδή, με το ν. 4387/2016 (ΦΕΚ Α΄85/12-5-2016) επιχειρήθηκε μείζων μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, ο πυρήνας της οποίας συνίσταται στην εγκατάλειψη του μέχρι τότε κρατούντος στην Ελλάδα συστήματος κοινωνικής ασφάλισης σε περισσότερους του ενός φορείς, για τους οποίους ίσχυαν διαφορετικοί κανόνες, και στην υιοθέτηση ενιαίων κανόνων για όλους τους ασφαλισμένους και τους συνταξιούχους. Στο πλαίσιο δε της κατά τα ανωτέρω ενοποίησης των κανόνων του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης εντάσσεται και η ρύθμιση της παρ. 1 του άρθρου 95, που αφορά την παραγραφή των αξιώσεων για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α. ασφαλιστικών φορέων. Συγκεκριμένα, στη διάταξη αυτή ορίζεται: «Από την έναρξη ισχύος του παρόντος, οι απαιτήσεις των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης που εντάσσονται στον Ε.Φ.Κ.Α. από μη καταβληθείσες ασφαλιστικές εισφορές υπόκεινται σε εικοσαετή παραγραφή, που αρχίζει από την πρώτη μέρα του επόμενου έτους εντός του οποίου παρασχέθηκε η ασφαλιστέα εργασία ή υπηρεσία. Η ρύθμιση αυτή δεν εφαρμόζεται στις ήδη παραγεγραμμένες, κατά τις ισχύουσες κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος διατάξεις, απαιτήσεις. Η παραγραφή των απαιτήσεων που έχουν γεννηθεί έως την έναρξη ισχύος της παρούσας διάταξης αλλά δεν έχουν υποπέσει σε παραγραφή κατά την έννοια του προηγούμενου εδαφίου, ορίζεται εικοσαετής και άρχεται από την πρώτη μέρα του επόμενου έτους εντός του οποίου παρασχέθηκε η ασφαλιστέα εργασία ή υπηρεσία». Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση ως προς το συγκεκριμένο άρθρο, «δεδομένου ότι με τον παρόντα νόμο λαμβάνει χώρα για πρώτη φορά η ουσιαστική ενοποίηση των υφιστάμενων Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης και προκειμένου η ένταξή τους στον Ε.Φ.Κ.Α. να πραγματοποιηθεί χωρίς λειτουργικά και οργανωτικά προβλήματα, στο άρθρο 95 ρυθμίζονται ζητήματα για χρέη προς Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης……….».

Μέχρι τη θέσπιση της διάταξης αυτής, το ζήτημα της διάρκειας του χρόνου παραγραφής σε άλλους μεν ασφαλιστικούς φορείς κύριας ασφάλισης ρυθμιζόταν με ειδικές διατάξεις, με διάρκεια παραγραφής που κυμαινόταν μεταξύ της δεκαετίας και της εικοσαετίας.

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, εν όψει του στόχου της οργανωτικής, ιδίως δε της ουσιαστικής ενοποίησης των κανόνων του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, για την αποτροπή της πολυνομίας και των μη δικαιολογημένων διακρίσεων, θεσπίστηκε για πρώτη φορά με το ν. 4387/2016, μεταξύ άλλων ρυθμίσεων, κανόνας κοινός για το σύνολο των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων, ο οποίος αφορά την παραγραφή των αξιώσεων για την καταβολή ασφαλιστικών εισφορών, σύμφωνα με τον οποίο διάρκεια του χρόνου της παραγραφής προβλέφθηκε η εικοσαετία. Σκοπός δε της μακράς αυτής προθεσμίας παραγραφής, όπως συνάγεται από την αιτιολογική έκθεση, είναι η διασφάλιση των πόρων του Ε.Φ.Κ.Α. εν όψει και των οργανωτικών δυσχερειών από την πραγματοποιημένη με τον ίδιο νόμο ενοποίηση των ασφαλιστικών φορέων(ΣτΕ 1833/2021 Ολομ).

Κρίθηκε όμως με την ΣτΕ 1833/2021 Ολομ. ότι η διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 95 του ν. 4387/2016, με την οποία θεσπίσθηκε ενιαία ρύθμιση για την παραγραφή των αξιώσεων για καταβολή εισφορών των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων και ορίζεται η διάρκειά της σε είκοσι έτη, αντίκειται στην κατοχυρωμένη στο άρθρο 25 παρ. 1 εδ. δ΄ του Συντάγματος αρχή της αναλογικότητας, εφόσον χρόνος παραγραφής είκοσι ετών δεν συνιστά εύλογη διάρκεια της οικείας προθεσμίας, η οποία απαιτείται να είναι σχετικά σύντομη (ΣτΕ 1833/2021 Ολομ., πρβλ. ΣτΕ 732/2019 επταμ. σκ. 11, ΣτΕ 1611/2020 επταμ. σκ. 6, βλ. και Δ.Ε.Ε. απόφαση της 17.9.2014, C-341/13, ….. κατά ……., σκ. 62 έως 65 για προθεσμία παραγραφής είκοσι ετών επί ανάκτησης αχρεωστήτως καταβληθείσας επιστροφής κατά την εξαγωγή, βλ. και Δ.Ε.Ε. αποφάσεις της 2.2.2011 για τις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-201/2010 και C-2002). Εξάλλου, η ανωτέρω διάταξη αντίκειται και στην αρχή της ασφάλειας δικαίου κατά το μέρος που η εικοσαετής παραγραφή ισχύει αναδρομικώς, δηλαδή και για απαιτήσεις που είχαν γεννηθεί έως την έναρξη ισχύος της νέας διάταξης και δεν είχαν ακόμη παραγραφεί (ΣτΕ 1833/2021 Ολομ., πρβλ. ΣτΕ 2934-5/2017 επταμ. σκ. 12, ΣτΕ 172-3/2018 επταμ. σκ. 10 και 12, Δ.Ε.Ε. αποφάσεις της 2.2.2011 για τις υποθέσεις C-201/2010 και C-2002, ….. και ….. κατά ….., σκ. 43).

Κατόπιν της ως άνω κρίσης περί της αντισυνταγματικότητας του γενικού κανόνα παραγραφής, που θεσπίστηκε με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 95 του ν. 4387/2016, καταλείπεται κενό στη ρύθμιση, δεδομένου ότι δεν υφίσταται προϋφιστάμενο δίκαιο, που να ρυθμίζει κατά τρόπο ενιαίο το ζήτημα, εν όψει και της σαφούς βούλησης του νομοθέτη να θεσπίσει κοινή ρύθμιση για την παραγραφή των αξιώσεων καταβολής ασφαλιστικών εισφορών του συνόλου των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων, βούληση η οποία ως προς το ζήτημα της θέσπισης κοινού κανόνα παραγραφής δεν έρχεται σε αντίθεση με καμία διάταξη υπερνομοθετικής ισχύος.

Πρέπει δε να πληρωθεί το κενό αυτό με την εφαρμογή του κανόνα της δεκαετούς παραγραφής των αξιώσεων για την καταβολή εισφορών όλων των εντασσόμενων στον Ε.Φ.Κ.Α. φορέων, ο οποίος κρίνεται ότι αποτελεί εύλογο χρόνο παραγραφής των εν λόγω αξιώσεων και αποτελούσε, το προϊσχύσαν δίκαιο για τις αξιώσεις καταβολής ασφαλιστικών εισφορών του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ.(ΣτΕ 1833/2021 Ολομ.).

 

Πηγή: 2799/2022 ΔΕΦ ΑΘ

Ναταλία Κ. Νεραντζάκη, δικηγόρος

info@efotopoulou.gr