Διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων σε θέματα απονομής της γονικής μέριμνας κατά τη σύμβαση της Χάγης του 1996
Με το Ν. 4020/2011 (Φ.Ε.Κ. Α΄ 217/30.09.2011) κυρώθηκε και ισχύει στην Ελλάδα η σύμβαση της Χάγης της 19ης Οκτωβρίου 1996 για τη διεθνή δικαιοδοσία, εφαρμοστέο δίκαιο, αναγνώριση, εκτέλεση και συνεργασία σε θέματα γονικής μέριμνας και μέτρων για την προστασία των παιδιών.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1 της εν λόγω Σύμβασης αυτή έχει ως αντικείμενο: α. να καθορίζει το Κράτος του οποίου οι Αρχές έχουν διεθνή δικαιοδοσία για τη λήψη μέτρων που αποσκοπούν στην προστασία του προσώπου ή της περιουσίας του παιδιού, β. να καθορίζει το εφαρμοστέο από τις Αρχές αυτές κατά την άσκηση της διεθνούς δικαιοδοσίας τους δίκαιο, γ. να καθορίζει το εφαρμοστέο στη γονική ευθύνη δίκαιο, δ. να εξασφαλίζει την αναγνώριση και την εκτέλεση των μέτρων προστασίας σε όλα τα Συμβαλλόμενα Κράτη, ε. να εδραιώνει μεταξύ των Αρχών των Συμβαλλομένων Κρατών την απαραίτητη συνεργασία για την πραγματοποίηση των σκοπών της παρούσης Συμβάσεως.
Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης τα μέτρα που αναφέρονται στο άρθρο 1 μπορούν να αφορούν κυρίως: α) την ανάθεση, την άσκηση και τη μερική ή ολική αφαίρεση της γονικής ευθύνης, καθώς και την ανάθεση της σε τρίτον, β) το δικαίωμα επιμελείας, που περιλαμβάνει δικαιώματα σχετιζόμενα με τη μέριμνα του προσώπου του παιδιού, και ιδιαιτέρως το δικαίωμα καθορισμού του τόπου διαμονής του καθώς και το δικαίωμα επισκέψεως, που περιλαμβάνει και το δικαίωμα μεταφοράς του παιδιού, για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, σε έναν άλλο τόπο από εκείνον της συνήθους διαμονής του, γ) την επιτροπεία, την κηδεμονία και τους ανάλογους θεσμούς, δ) το διορισμό και τα καθήκοντα κάθε προσώπου ή οργανισμού επιφορτισμένου με την επιμέλεια του προσώπου ή της περιουσίας του παιδιού, με την εκπροσώπηση ή τη συμπαράσταση του προς αυτό, ε) την τοποθέτηση του παιδιού σε μια ανάδοχη οικογένεια ή σε κάποιο ίδρυμα ή την ανάληψη της επιμελείας αυτού με kafala ή με ανάλογο θεσμό, στ) την επιτήρηση, από δημόσια Αρχή, της μέριμνας του παιδιού από κάθε πρόσωπο που έχει αναλάβει τη φροντίδα του, ζ) τη διοίκηση, τη διατήρηση ή τη διάθεση της περιουσίας του παιδιού.
Κατά την παρ. 1 του άρθρου 5 της εν λόγω Σύμβασης, τόσο οι δικαστικές όσο και οι διοικητικές Αρχές του Συμβαλλομένου Κράτους της συνήθους διαμονής του παιδιού, έχουν διεθνή δικαιοδοσία να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία του προσώπου και της περιουσίας του, τα οποία, όπως προαναφέρθηκε (βλ. άρθρο 1 παρ. 1 της Σύμβασης), μπορούν να αφορούν κυρίως α) την ανάθεση, την άσκηση και τη μερική ή ολική αφαίρεση της γονικής μέριμνας, καθώς και την αντιπροσωπεία του, β) το δικαίωμα επιμέλειας, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων που σχετίζονται με την φροντίδα του προσώπου του παιδιού και, ειδικότερα, το δικαίωμα να καθορίσει τη θέση κατοικίας του παιδιού, καθώς και πρόσβασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να λάβει ένα παιδί για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα σε τόπο διαφορετικό από εκείνο της συνήθους διαμονής του παιδιού, γ) …, δ) …, ε) …, στ)…, ζ) …
Συνεπώς, από τις προαναφερόμενες διατάξεις καθίσταται σαφές ότι η δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών-μελών επί θεμάτων γονικής μέριμνας προσδιορίζεται σε συνάρτηση με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται η συνήθης διαμονή του παιδιού κατά τον χρόνο της άσκησης της αγωγής χωρίς εντούτοις να καθορίζεται από την ίδια την Σύμβαση το περιεχόμενο αυτής της έννοιας. Πρόκειται για μία έννοια η οποία έχει διαπλαστεί από την νομολογία του ΔΕΚ, την οποία έχουν υιοθετήσει και τα ελληνικά δικαστήρια. Προκειμένου να διασφαλισθεί κατά τον καλύτερο τρόπο το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού, το ΔΕΚ έχει κρίνει ήδη ότι ο όρος «συνήθης διαμονή» αντιστοιχεί στον τόπο στον οποίο το παιδί έχει ενσωματωθεί σε ένα κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Τον τόπο αυτόν προσδιορίζει το εθνικό δικαστήριο λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ιδιαίτερες πραγματικές περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περιπτώσεως (Βλ. σχετ. αποφάσεις C- 523/2007, C- 497/2010 κ.α.).
Την ανωτέρω κρατούσα θέση για τον προσδιορισμό της συνήθους διαμονής έχουν μάλιστα υιοθετήσει και τα ελληνικά δικαστήρια, εφαρμόζοντας την Σύμβαση της Χάγης της 19ης Οκτωβρίου 1996.
Από την άλλη πλευρά, έχει υποστηριχθεί στην ξένη κυρίως βιβλιογραφία και νομολογία και η αντίθετη προς την ανωτέρω κρατούσα στην διεθνή και ελληνική νομολογία άποψη ότι ειδικά για την περίπτωση νεογέννητων παιδιών, η συνήθης διαμονή τους βρίσκεται στο κράτος στο οποίο αμφότεροι οι γονείς είχαν κατά το χρόνο της γέννησής τους την πρόθεση να εγκατασταθούν, οπότε στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να κάμπτεται ο συνήθης πραγματικός σύνδεσμος.
Μαρία Τζαβέλα
Δικηγόρος, LL.M.
E-mail: info@efotopoulou.gr