Εξύβριση δια ομαδικού χαρακτηρισμού
Για να θεωρηθεί ότι η τιμή ενός προσώπου προσβάλλεται δι’ ομαδικού χαρακτηρισμού πρέπει στην εκδήλωση να εμπεριέχεται το αντικειμενικό νόημα ότι ο δράστης κάνει χρήση της δυνατότητάς του να εκφέρει μία κρίση για την ατομικότητα εκάστου των μελών της ομάδας, θα πρέπει δηλαδή να έχουμε έναν κύκλο ευσύνοπτο για το δράστη ούτως ώστε να δύναται η καταφρονητική εκδήλωση να θεωρηθεί ότι στηρίζεται σε προσωπική του εμπειρία ή επαφή που να του έδωσε αφορμή να κρίνει και να αντιμετωπίσει έκαστο μέλος της ομάδας. Το ζήτημα αν και μέχρι ποίου σημείου είναι δυνατή η προσβολή της τιμής ατόμου τινός δι’ ομαδικού χαρακτηρισμού (λ.χ. οι Καθηγητές Πανεπιστημίου, οι Εφέτες κ.λπ.) είναι ζήτημα κατά τα ουσιώδη πραγματικό, εξαρτώμενο κυρίως εκ του αν δια της εκδηλώσεως είναι φανερό αν αφορά συγκεκριμένα άτομα ανήκοντα στην ομάδα (όλα ή τίνα εξ αυτών) π.χ. τον παριστάμενον, ή αντιστρόφως η εκδήλωση έχει το νόημα κρίσης περί του μέσου όρου εις τρόπον ώστε να μην αφορά συγκεκριμένα άτομα. Ο Μπουρόπουλος εν Ερμ. ΠΚ τομ. Β’ σελ. 653 σημ. 8 διδάσκει ότι «ορθώς εγένετο δεκτόν ότι είναι δυνατή η προσβολή της τιμής δι’ ομαδικού χαρακτηρισμού ως πχ. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, εφ’ όσον εν τω χαρακτηρισμό αυτό περιλαμβάνονται τα φυσικά πρόσωπα καθ’ ων η εξυβριστική εκδήλωση, στρεφόμενη προδήλως και καθ’ έκαστου των δημοσίων υπαλλήλων». Έτσι και η ΑΠ728/1949, «Μπάκουλα» Γ’ 136 Θεμ. ΞΑ/433 Βλ. και Αγορ. Σακελλαρίου Π.Χρ. ΙΔ’ 635 υπό ΑΠ342/1964, ΑΠ975/1976 ΠΧρ. ΚΖ’334, Γάφον Ε’ 134, Παπαδάτον Π.Χρ Ε’ 167, Πλημ. Αθ. 595/1966, Π.Χρ, ΙΣΤ’ 100, Πλημμ. Καρδ. 93/1965, Π.Χρ. ΙΕ’ 373 ΑΠ 743/1982). Το ευσύνοπτο του κύκλου (περιορισμένος και όχι ευρύς κύκλος χαρακτηριζόμενων προσώπων) μόνο καταρχήν μπορεί να συνιστά ένδειξη για παραδοχή εξύβρισης του καθενός από τα μέλη της ομάδας όπου αναφέρεται ο ομαδικός χαρακτηρισμός (η ευρύτητα του κύκλου δεν παίζει κανένα ρόλο όταν στο συγκεκριμένο χώρο όπου γίνεται ο ομαδικός χαρακτηρισμός υπάρχει ένα ή λίγα μέλη της ευρύτερης ομάδας (ένας έμπορος λ.χ. ένας Αθηναίος ή μια Σουηδέζα) βρίσκεται μπροστά σε άλλον ή άλλους και του απευθύνεται ένας προσβλητικός για την ομάδα χαρακτηρισμός, η προσβολή εντοπίζεται πια σ’ αυτόν και συνεπώς, η εξύβριση κατ’ άρθρ. 361 παρ. 1 ΠΚ είναι κατ’ αυτού δεδομένη (Μανωλεδάκης «Ασκήσεις» 1993, σελ. 220). Η ομάδα πρέπει να είναι ένας ευσύνοπτος κύκλος προσώπων, ώστε να μπορεί να ειπωθεί ότι ο δράστης είχε τη δυνατότητα να εκφέρει κρίση για την ατομικότητα του καθενός μέλους της ομάδας (Ανδρουλάκης, Die Sammel-beleidigung, 1970, σ. 63 επ). Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό προσβάλλεται η τιμή ενός ατόμου με ομαδικό χαρακτηρισμό, όταν στην εκδήλωση εμπεριέχεται το αντικειμενικό νόημα, ότι ο δράστης κάνει χρήση της δυνατότητάς του να εκφέρει μία κρίση για την ατομικότητα του καθενός από τα μέλη της ομάδας (βλ. Σπινέλη σελ. 313).
Επομένως και εδώ, για να έχουμε προσβολή της τιμής όλων των μελών της ομάδας θα πρέπει να πρόκειται για κύκλο ευσύνοπτο για το δράστη, έτσι που να μπορεί η καταφρονητική εκδήλωσή του να θεωρηθεί ότι στηρίζεται σε προσωπική του επαφή, που να του έδωσε αφορμή να κρίνει και να αντιμετωπίσει κάθε μέλος της ομάδας (βλ. Ανδρουλάκη όπ. Παρ. σελ. 80). Αν ο ομαδικός χαρακτηρισμός συνδέεται με ορισμένο συμβάν, τότε θα πρέπει να δεχτούμε ότι εννοούνται μόνο οι παρευρισκόμενοι, ο δε ομαδικός χαρακτηρισμός οφείλεται σε τάση γενικεύσεως και υπερβολής που είναι συνηθισμένη σε τέτοιες εκδηλώσεις (Σπινέλης Ειδ. Έκδ. σελ. 38). Επομένως: Α) Ο εγκαλών ως παθών θα πρέπει αναμφίβολα να περιλαμβάνεται μεταξύ των μελών της ομάδας, Β) Ο δράστης να μετήλθε κατ’ αντικειμενική κρίση την ομαδική καταφρονητική εκδήλωση, ώστε να εκφέρει έμμεσα μέσω αυτής κρίση περιφρονητική για καθένα από τα μέλη της ομάδας υπό τη δική του ατομικότητα και μοναδικότητα νοούμενο, Γ) Ο κύκλος των υβριζομένων να είναι ευσύνοπτος, ήτοι μικρός, συνήθως εκτεινόμενος μέχρι των ορίων που ο δράστης μπορεί να εννοήσει, ήτοι να περιλαμβάνει μόνο άτομα με τα οποία αυτός βρίσκεται σε κάποιο βιοτικό δεσμό, αδιάφορα αν φιλικό, εχθρικό κλπ, έτσι ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ότι ο δράστης περιφρονεί τα άτομα του κύκλου αυτού ένεκα του ανωτέρω βιοτικού δεσμού. Έτσι όταν κάποιος λέει ότι «οι δικηγόροι είναι κομπιναδόροι» το πιθανότερο είναι να εννοεί αυτούς με τους οποίους ήρθε σε επαφή και όχι γενικά όλους τους δικηγόρους, βλ. Διατ. Εις. Πλημ. Αθ. Π.Χρ ΛΘ’ 1013 όπου και ορθή εφαρμογή). Λαμβανομένων δε υπόψη ότι η τιμή είναι έννομον αγαθό προσωποπαγές και ότι στη περίπτωση εξυβρίσεως με ομαδικό χαρακτηρισμό δεν προσβάλλεται η ομάδα ως τέτοια, αλλά τα κατ’ ιδίαν μέλη αυτής ως τέτοια και έτσι πρέπει να καθίσταται φανερό ότι η εξύβριση αναφέρεται σ’ αυτά (Κονταξής Τόμος Β’(άρθρα 235-473), Έκδοση Γ’, 2000, σελ. 2996).
Λένα Πολύζου, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr