Τροποποιήσεις στην κατάρτιση της ιδιόγραφης διαθήκης μετά το Ν. 4182/2013
Με τη ψήφιση του νόμου 4182/2013 (ΦΕΚ Α΄ 185/10.9.2013) «Κώδικας κοινωφελών περιουσιών, σχολαζουσών κληρονομιών και λοιπές διατάξεις», με έναρξη ισχύος 2 μήνες μετά τη δημοσίευσή του (άρ.102)
και συγκεκριμένα το άρθρο 77 και δη η παρ.1 αυτού επέρχεται βασική τροποποίηση των διατάξεων του Αστικού Κώδικα περί σύνταξης διαθηκών (παρόλο που στον τίτλο του άρθρου γίνεται γενικόλογη αναφορά σε «Τροποποίηση διατάξεων του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας» προφανώς αναφερόμενος στην παρ.2 και 3 του άρθρου).
Συγκεκριμένα, η παράγραφος 1 του άρθρου 77 αναφέρει:
«α. Εξωτικός εγκαθίσταται ως κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους μόνο με δημόσια διαθήκη.
β. Αν με ιδιόγραφη διαθήκη διαθέτη που δεν είναι εν ζωή κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου έχει εγκατασταθεί εξωτικός ως κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους, το δικαστήριο διατάσσει γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη. Στην περίπτωση αυτή καλείται υποχρεωτικά στη δίκη, τριάντα (30) τουλάχιστον ημέρες πριν τη συνεδρίαση, το Ελληνικό Δημόσιο.» (βλ. και Εγκύκλιο Συντονιστικής Επιτροπής Συμβολαιογράφων 48/2013).
Με την ως άνω διάταξη ο νομοθέτης επιφέρει σοβαρή τροποποίηση του άρθρου 1710 εδ. α΄ ΑΚ, καθώς στην πραγματικότητα θέτει στον διαθέτη που στερείται κληρονόμους εξ αδιαθέτου (συγγενείς μέχρι τον 4ο βαθμό -4η τάξη, 1817ΑΚ- και σύζυγο) τον εξής περιορισμό: όταν θέλει να εγκαταστήσει κληρονόμο του κάποιο πρόσωπο (τον εξωτικό) οφείλει να το κάνει μόνο με δημόσια διαθήκη συντεταγμένη σε συμβολαιογράφο και όχι με ιδιόγραφη διαθήκη. Με τον τρόπο αυτό «η διάταξη ανατρέπει χωρίς πρόνοια για τις σημαντικές κοινωνικές συνέπειες εφαρμογής της… κυρίως τη στέρεη πεποίθηση των κοινωνών του δικαίου ότι μεταξύ των τύπων των διαθηκών μπορούν ελεύθερα να επιλέξουν και ότι μεταξύ των τύπων επικρατεί ισοδυναμία», όπως εύστοχα παρατηρεί η Καθηγήτρια Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κα Δήμητρα Παπαδοπούλου-Κλαμαρή στο άρθρο της «Η ιδιόγραφη διαθήκη στο στόχαστρο», ΝοΒ 62, σελ. 229 επ.
Με την τροποποίηση αυτή στόχος του νομοθέτη είναι να αποτρέψει επίδοξους πλαστογράφους από την «κατασκευή» ιδιόγραφων διαθηκών στις περιπτώσεις κληρονομουμένων που στερούνται συγγενείς έως και την 4η τάξη και σύζυγο, και συνεπώς κληρονόμους εξ αδιαθέτου. Με σκοπό λοιπόν την αποτροπή της πραγμάτωσης αυτού του κινδύνου της πλαστογράφησης και της «κατασκευής» της βούλησης του διαθέτη και της εγκατάστασης κληρονόμου με αποτέλεσμα να μην καλείται ως κληρονόμος στην 6η τάξη το Δημόσιο (1824ΑΚ) και να απόλλυται έτσι περιουσιακών ωφελημάτων, ο νομοθέτης περιορίζει την ελευθερία του διατιθέναι του κληρονομούμενου ως προς την επιλογή του τρόπου σύνταξης της διαθήκης του, ορίζοντας ως μόνο νόμιμο τύπο αυτής τη δημόσια διαθήκη. Σε αντίθετη περίπτωση, η ιδιόγραφη διαθήκη που εγκαθιστά κληρονόμο κάποιου που στερείται εξ αδιαθέτου κληρονόμων θα είναι αυτοδικαίως άκυρη και κληρονόμος της περιουσίας θα είναι το Δημόσιο.
Η αμφίβολης συνταγματικότητας αυτή διάταξη και τροποποίηση του δικαίου των διαθηκών επεκτείνεται και στις συνταχθείσες ιδιόγραφες διαθήκες από διαθέτες που στερούνται κληρονόμους εξ αδιαθέτου προ της έναρξης ισχύος του νόμου, θέτοντας την υποχρέωση στο δικαστήριο να μην αρκεστεί στο αποδεικτικό μέσο των μαρτύρων για το ιδιόχειρο της διαθήκης, αλλά να διατάξει γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη.
Θεώνη Κάδρα, Δικηγόρος
e-mail:info@efotopoulou.gr