Δικαίωμα επικοινωνίας τέκνου με απώτερους ανιόντες
Το ζήτημα του δικαιώματος επικοινωνίας των απώτερων ανιόντων με το ανήλικο τέκνο, έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τόσο τη νομολογία όσο και τη θεωρία. Ιδιαίτερα η ύπαρξη του δικαιώματος αμφισβητείτο προ των αλλαγών του ν. 1329/1983, με τον οποίο αναγνωρίστηκε ρητά το δικαίωμα επικοινωνίας στον παππού και τη γιαγιά του ανήλικου τέκνου.
Κατά τη διάταξη του άρθρου 1520 παρ. 2 και 3 ΑΚ, όπως ισχύει μετά το ν. 1329/1983, ορίζεται ότι «οι γονείς δεν έχουν δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός εάν υπάρχει σοβαρός λόγος. Στις περιπτώσεις των προηγουμένων παραγράφων, τα σχετικά με την επικοινωνία κανονίζονται ειδικότερα από το δικαστήριο». Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι δικαίωμα επικοινωνίας δίνεται όχι μόνο στο γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, αλλά και στους απώτερους ανιόντες, παππούδες και γιαγιάδες και ότι οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος. Κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, οι απώτεροι ανιόντες του ανήλικου τέκνου (παππούς και γιαγιά) έχουν ίδιο και αυτοτελές δικαίωμα, που πηγάζει ευθέως από το νόμο, προσωπικής επικοινωνίας με το τέκνο (εγγονό), ακόμη και σε περίπτωση θανάτου του ενός γονέα, που είναι παιδί τους. Ειδικότερα, το δικαίωμα επικοινωνίας αποτελεί ένα αυστηρά προσωποπαγές οικογενειακό δικαίωμα, συνδεόμενο αποκλειστικά με το πρόσωπο του φορέα του. Είναι συνεπώς ανεπίδεκτο παραιτήσεως ή μεταβιβάσεως, ακόμη ούτε και μόνο κατά την άσκηση του. Οποιαδήποτε συμφωνία για τη μη άσκηση του δικαιώματος θα είναι άκυρη (βλ. Γεωργιάδη -Σταθόπουλο Ερμην κατ` άρθρο ΑΚ, Τόμος VIII. εκδ. 1993, υπ` άρθρο 1520 § 18 σ. 220 και εκεί παραπομπή σε νομολογία και θεωρία). Ειδικότερα, το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το τέκνο είναι ένα δικαίωμα άρρηκτα και απόλυτα συνδεδεμένο με το πρόσωπο του δικαιούχου, δεδομένου ότι ο σκοπός του συνίσταται στη διατήρηση της ψυχικής και πνευματικής επαφής και επικοινωνίας του φορέα του δικαιώματος με το ανήλικο τέκνο. Άμεση συνέπεια αυτού του προσωποπαγούς χαρακτήρα του δικαιώματος είναι το γεγονός ότι ο φορέας του δεν μπορεί να μεταβιβάσει την άσκησή του σε άλλο πρόσωπο(Το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με το ανήλικο τέκνο, Σειρά Μελετών Αστικού Δικαίου, Νάταλη – Χριστίνα Π. Σαμαρά, Νομική Βιβλιοθήκη).
Σκοπός του δικαιώματος επικοινωνίας του απώτερου ανιόντος, όπως άλλωστε και του ίδιου του γονέα με το ανήλικο τέκνο, είναι η ικανοποίηση του φυσικού αισθήματος αγάπης μεταξύ αυτών και η αποτροπή της αμοιβαίας αποξένωσης τους, η οποία θα ασκούσε βλαπτική επίδραση στο συμφέρον του παιδιού. Ο αρνητικός τρόπος, με τον οποίο είναι διατυπωμένη η ανωτέρω διάταξη, εξηγείται από το ότι ο νόμος θέλησε να τονίσει την αυθυπαρξία του δικαιώματος επικοινωνίας του απώτερου ανιόντος (παππού ή γιαγιάς) με τον ανήλικο εγγονό ή εγγονή και ότι η ρυθμιζόμενη επικοινωνία των ανωτέρω προσώπων είναι δυνατόν κατ` εξαίρεση να παρεμποδιστεί από το γονέα ή τους γονείς που ασκούν τη γονική μέριμνα, όταν συντρέχει κάποιος σοβαρός λόγος (ΑΠ 22/1996, ΝοΒ 1998.205, ΑΠ 5/2005 δημοσιευμένη στη Νόμος). Κατά κανόνα, η επικοινωνία του τέκνου με τον παππού ή τη γιαγιά του έχει επωφελή γι` αυτό αποτελέσματα. Αντίθετα όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις, η άρνηση των γονέων να επιτρέψουν την επικοινωνία των απωτέρων ανιόντων με το παιδί είναι δυνατόν να εμφανίζεται δικαιολογημένη, όπως παραδειγματικά μπορούν να αναφερθούν οι περιπτώσεις που οι εκάστοτε συναντήσεις οδηγούν σε εντάσεις, ή που οι σχέσεις των γονέων με τους ανιόντες αυτών είναι σημαντικά διαταραγμένες, ή όταν οι τελευταίοι επεμβαίνουν στην ανατροφή του παιδιού παραβλέποντας το προβάδισμα των γονέων ή επηρεάζουν δυσμενώς το παιδί σε βάρος των γονέων (βλ. και Πουλιάδης σε Γεωργιάδη- Σταθόπουλο Αστ. Κώδιξ τ. viii σελ. 236). Εξάλλου, η παρεμπόδιση του δικαιώματος επικοινωνίας του απώτερου ανιόντος με το ανήλικο τέκνο, χωρίς να υπάρχει σοβαρός προς τούτο λόγος, παρέχει δικαίωμα αγωγής κατά τη διαδικασία των άρθρων 666 επ., 681Γ ΚΠολΔ, εναντίον αυτού που ασκεί τη γονική μέριμνα ατομικώς, γιατί η διαφορά γεννιέται από την άρνηση του τελευταίου (ΕφΑΘ 333/2008 ΕλλΔνη 2008.827). Τέλος, σε κατεπείγουσες περιπτώσεις είναι δυνατό η ρύθμιση της επικοινωνίας του ανηλίκου τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του να γίνει και με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (βλ. Βαθρακοκοίλη, ΚΠολΔ, υπό άρθρο 1520 αρ. 26, ΜΠρΘεσ 15530/2009, Αρμ. 1691).
Εν ολίγοις, ο έλληνας νομοθέτης φαίνεται πως αναλογιζόμενος τους ιδιαίτερους δεσμούς της ελληνικής οικογένειας με τον παππού και την γιαγιά τους αναγνωρίζει αυτοτελές δικαίωμα επικοινωνίας, το οποίο ενδέχεται να περιοριστεί μόνο για σπουδαίο λόγο.
Ελένη Κλουκινιώτη
info@efotopoulou.gr