Ανάκληση ή μεταρρύθμιση δικαστικής απόφασης σχετικής με γονική μέριμνα, λόγω μεταβολής των συνθηκών (1536 ΑΚ)
Σύμφωνα με το άρθρο 1536 Α.Κ. «Αν από τότε που εκδόθηκε δικαστική απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, το δικαστήριο οφείλει, ύστερα από αίτηση ενός ή και των δύο γονέων, των πλησιέστερων συγγενών του τέκνου ή του εισαγγελέα, να προσαρμόσει την απόφασή του στις νέες συνθήκες ανακαλώντας ή μεταρρυθμίζοντάς την, σύμφωνα με το συμφέρον του τέκνου, και ιδίως να αποδώσει στους γονείς την άσκηση της γονικής μέριμνας που τους έχει αφαιρεθεί».
Με την ως άνω διάταξη, δια της οποίας εισάγεται απόκλιση από τη δεσμευτική ενέργεια και κατ’ ακολουθίαν τη σταθερότητα των δικαστικών αποφάσεων (321 ΚΠολΔ) προς το σκοπό διασφάλισης του συμφέροντος του τέκνου (1511 παρ. 1 εδ. β΄ ΑΚ), λόγω μεταβολής των συνθηκών που επήλθε μετά την απόφαση, καθιερώνεται υποχρέωση του δικαστηρίου ανάκλησης ή μεταρρύθμισης αποφάσεων σχετικών με τη γονική μέριμνα, όλων των εκφάνσεών της, όπως αποφάσεων που εφαρμόζουν τα άρθρα 1513, 1514, 1515 παρ. 2 και 3, 1520,1532, 1533, 1535, 1537 εδ. β΄ ΑΚ, στο μέτρο που περιέχουν ρυθμιστικές διατάξεις για μελλοντικό χρόνο, αν επήλθε μεταβολή των συνθηκών υπό τις οποίες εκδόθηκε η απόφαση και το συμφέρον του τέκνου επιτάσσει προσαρμογή της απόφασης στις νέες συνθήκες[1].
Η ρύθμιση της 1536 ΑΚ δύναται να τύχει εφαρμογής σε όλες τις δικαστικές αποφάσεις που ως αντικείμενο έχουν τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας, σε όλο το φάσμα των εκφάνσεών της. Επιπροσθέτως, η ως άνω ρύθμιση μπορεί να εφαρμοστεί σε οιοδήποτε τέκνο, είτε από γάμο καταγόμενο είτε χωρίς γάμο γεννημένο, είτε εκουσίως είτε με δικαστική απόφαση αναγνωρισμένο, είτε κατά τη διάσταση των γονέων, είτε μετά την ακύρωση του γάμου ή μετά το διαζύγιο.
Προϋπόθεση για την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 1536 ΑΚ είναι η μεταβολή των συνθηκών, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο τα πραγματικά περιστατικά τα οποία στηρίζουν την απόφαση τη ρυθμιστική της γονικής μέριμνας σε οποιαδήποτε αυτής έκφανση, αλλά γενικώς πραγματικά περιστατικά που αφορούν το πρόσωπο του τέκνου, των γονέων, του τρίτου αν αυτός ασκεί τη γονική μέριμνα, ή γενικώς το κοινωνικό περιβάλλον ή ακόμη και τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας από εκείνον στον οποίο έχει ανατεθεί. Είναι, συνεπώς, αδιάφορο εάν τα περιστατικά αυτά έλαβαν χώρα για πρώτη φορά μετά την έκδοση της απόφασης ή προϋπήρχαν αυτής και δεν τέθηκαν υπόψη του δικαστηρίου ή δεν ελήφθησαν υπόψη ή ακόμη έγινε εσφαλμένη εκτίμησή τους.
Περιστατικά που υπήρχαν κατά την έκδοση της απόφασης ή εμφανίσθηκαν αργότερα (νέα) και αφορούν το πρόσωπο του τέκνου είναι λ.χ. η μεγαλύτερη ηλικία του ή η ιδιάζουσα κατάσταση της υγείας του που καθιστά απαραίτητη τη μητρική περίθαλψη και φροντίδα. Περιστατικά που άπτονται του προσώπου των γονέων είναι λ.χ. ο νέος γάμος του γονέα στον οποίο ανατέθηκε μετά το διαζύγιο η γονική μέριμνα, σοβαρό πρόβλημα υγείας, αδιαφορία ή βάναυση συμπεριφορά του γονέα προς το τέκνο, ανήθικη συμπεριφορά γονέα, δημιουργία έχθρας του τέκνου προς τον άλλο γονέα, εγκατάλειψη της φροντίδας και της εποπτείας του τέκνου.
Το δικαστήριο που δέχεται ότι επήλθε, υπό την ως άνω έννοια, μεταβολή των συνθηκών, υποχρεούται («οφείλει») να ανακαλέσει ή να μεταρρυθμίσει την απόφασή του, εφόσον τούτο επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Ως προς το περιεχόμενο όμως της προσαρμογής, ήτοι ως προς τα μέτρα και τους τρόπους που πρέπει να εφαρμοστούν για την προσαρμογή της απόφασης στις νέες συνθήκες, έχει διακριτική ευχέρεια. Κριτήρια προσδιοριστικά του συμφέροντος του τέκνου είναι η ψυχοσωματική ανάπτυξή του, οι συνθήκες ανάπτυξής του, ο ψυχικός δεσμός με τα πρόσωπα, η προηγούμενη συμπεριφορά των γονέων, το περιβάλλον διαβίωσής του και η βούλησή του αν έχει ωριμότητα. Σε κάθε περίπτωση, το «συμφέρον του τέκνου» συνιστά αόριστη νομική έννοια, επομένως η ορθή υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στην έννοια αυτή υπόκειται στον έλεγχο του Αρείου Πάγου.
Τέλος, όπως συνάγεται από το γράμμα της ανωτέρω διάταξης, νομιμοποιούμενα για την ανάκληση ή μεταρρύθμιση της απόφασης πρόσωπα είναι οι γονείς, οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου και ο εισαγγελέας. Ως πλησιέστεροι συγγενείς, των οποίων ο βαθμός δεν ορίζεται, πρέπει να γίνει δεκτό ότι νοούνται οι μέχρι του τέταρτου βαθμού.
Εμμανουέλα Μανωλιδάκη, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr
[1] Βλ. Β. Α. Βαθρακοκοίλη, ΕρΝομΑΚ, Ερμηνεία – Νομολογία Αστικού Κώδικα (κατ’ άρθρο), Τόμος Ε΄, Οικογενειακό Δίκαιο, Άρθρα 1346-1694, Αθήνα 2004, σελ. 1050-1053 (υπό άρθρο 1536), Κ. Α. Παπαδόπουλου, Αγωγές Οικογενειακού Δικαίου, Θεωρία – Νομολογία – Πράξη, Τόμος Β΄, Αθήνα 2003, σελ. 370-373.