Εκποίηση ακινήτου από ανήλικο
Ο νομοθέτης αντιλαμβανόμενος την ανάγκη προστασίας του ανηλίκου που είναι κατεξοχήν άπειρος στις συναλλαγές, κλιμακώνει τη δυνατότητα δικαιοπρακτικής του ικανότητας με βασικό κριτήριο την ηλικία. Έτσι, λοιπόν, σύμφωνα με το ΑΚ 128 περ. 1 οι ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει το 10 έτος της ηλικίας τους είναι ανίκανοι για δικαιοπραξία. Περιορισμένα ικανοί είναι οι ανήλικοι που έχουν συμπληρώσει το 10ο έτος (ΑΚ 129 περ. 1) και αυτοί περαιτέρω διακρίνονται σε ανηλίκους ηλικίας 10-13 ετών (ΑΚ 134) και σε ανηλίκους ηλικίας 14-17 ετών (ΑΚ 135). Για την πρώτη κατηγορία περιορισμένα ικανών ανηλίκων ο νόμος ορίζει ότι αυτοί είναι ικανοί για δικαιοπραξία από την οποία αποκτούν μόνο έννομο όφελος. Αποκλείεται, έτσι, ο ανήλικος να συνάψει επαχθείς δικαιοπραξίες, καθώς σε αυτές δεν αποκτά μόνο έννομο όφελος αλλά και υποχρεώσεις (πχ εκπλήρωση της ανειλημμένης εκ της συμβάσεως πωλήσεως υποχρέωση για μεταβίβαση του πωληθέντος πράγματος).
Σημαντικές εξουσίες διαχείρισης της περιουσίας του ανηλίκου δίνει ο νομοθέτης στην δεύτερη κατηγορία περιορισμένα ικανών ανηλίκων (14-17 ετών). Σύμφωνα με την ΑΚ 135 ο ανήλικος που συμπλήρωσε το 14 έτος της ηλικίας του μπορεί : «να διαθέτει ελεύθερα κάθε τι που κερδίζει από την προσωπική του εργασία ή που του δόθηκε για να το χρησιμοποιεί ή για να το διαθέτει ελεύθερα». Ενισχύεται σημαντικά σε αυτό το στάδιο η αυτονομία του ανηλίκου, διότι αποκτά την εξουσία να συναλλάσσεται, αποκτά ενεργό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή και κατ’ επέκταση τη δυνατότητα αυτοκαθορισμού και ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του, κρίσιμα στοιχεία για ψυχολογική ενίσχυση του εφήβου. Σε αυτό το στάδιο, όμως, πρέπει να εξεταστούν ποιές είναι οι προϋποθέσεις που θέτει ο κανόνας του ΑΚ 135.
Αυτονόητη προϋπόθεση είναι για τα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτει ο ανήλικος να έχει την πλήρη κυριότητα. Η κυριότητα μπορεί να έχει περιέλθει στον ανήλικο σύμφωνα με το πραγματικό του ΑΚ 135: α) από την προσωπική του εργασία. Ο όρος εργασία δεν νοείται με την τεχνική νομική έννοια αλλά ερμηνεύεται διασταλτικά και περιλαμβάνει οποιασδήποτε φύσεως εργασίας παρέχεται από τον ανήλικο και με οποιοδήποτε νομικό περίβλημα λάβει (σύμβαση εξηρτημένης εργασίας, σύμβαση έργου κλπ), ακόμα και όταν δεν υπάρχει τέτοια σύμβαση. Τέλος, ως κέρδος νοείται οποιαδήποτε αμοιβή στον εργασιακό χώρο. β) από αντικείμενα που δόθηκαν στον ανήλικο για να μπορεί να τα χρησιμοποιεί ή να τα διαθέτει ελεύθερα. Οι περιορισμοί που τίθενται από τον νομοθέτη στον ανήλικο για να μπορεί να το διαθέτει ελεύθερα είναι να εξειδικεύονται σε κάθε περίπτωση τα περιουσιακά στοιχεία που του δόθηκαν, το πρόσωπο που έκανε την παροχή και η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης των εν λόγω περιουσιακών στοιχείων. Ως περιουσιακά αγαθά πρέπει να θεωρηθούν οτιδήποτε απέκτησε ο ανήλικος (κινητά, ακίνητα, απαιτήσεις κλπ) κατά κυριότητα με οποιονδήποτε τρόπο (χαριστική παροχή, από νόμιμο αντιπρόσωπο ή κληρονομική διαδοχή).
Η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης πρέπει να εξειδικεύεται σε κάθε περίπτωση. Απαραίτητη είναι η ερμηνεία της παροχής και συγκεκριμένα με ποιο σκοπό έγινε, αν δηλαδή δόθηκε στον ανήλικο το εκάστοτε περιουσιακό αντικείμενο με την εξουσία να μπορεί να το διαθέτει ελεύθερα όπως θέλει. Σύμφωνα με την ανάλυση αστικού κώδικα των Α. Σ. Γεωργιάδη και του Μ. Π. Σταθόπουλου ο ανήλικος «έχει τη διαχείριση των περιουσιακών του στοιχείων που του περιήλθαν με δωρεά ή διαθήκη όταν η βούληση του δωρητή ή του διαθέτη εκφράζεται ρητά ή οπωσδήποτε προκύπτει σιωπηρά από το περιεχόμενο της δικαιοπραξίας, ότι δηλαδή αυτά του χαρίζονται ή του καταλείπονται και με δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης». Κατόπιν, λοιπόν, ερμηνείας της βουλήσεως του δωρητή ή του διαθέτη, όταν συνάγεται βούληση ελεύθερης διάθεσης, ο ανήλικος έχει τη δυνατότητα να διαθέτει αυτοπροσώπως ό,τι του δόθηκε, ακόμα και αν πρόκειται για ακίνητα.
Επομένως, το πότε υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης προκύπτει ad hoc. Σε περίπτωση αμφιβολίας, κατά την άποψη του γράφοντος, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι, όταν δεν αποκλείεται ρητώς, υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης των αντικειμένων που περιέρχονται κατά κυριότητα στον ανήλικο, με το σκεπτικό ότι τα αντικείμενα αυτά παρέχονται στον ανήλικο ως μέσα για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και επειδή ο δωρητής ή ο διαθέτης κρίνει πως ο ανήλικος έχει την ωριμότητα να χρησιμοποιήσει όπως κρίνει καλύτερα τα περιουσιακά αυτά αντικείμενα, διαφορετικά δε θα προέβαινε στην παροχή αυτή. Επίσης, αν υπήρχε ανασφάλεια του παρέχοντος, κρίνω πως θα ήταν σκόπιμο να εκδηλωθεί ρητώς στον ανήλικο (ακόμα και ως συμβουλή ή προτροπή) ότι αποκλείεται οποιαδήποτε ελεύθερη διάθεση. Εξάλλου ο νομοθέτης έχει προβλέψει και μέσα προστασίας για τον άπειρο στις συναλλαγές συναλλασσόμενο, όπως για παράδειγμα η ακυρότητα αισχροκερδούς δικαιοπραξίας ΑΚ 179, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος να καθίσταται ο ανήλικος αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Αλέξανδρος Πατρίκιος, φοιτητής νομικής
info@efotopoulou.gr