Παραγραφή των αξιώσεων των δημοσίων υπαλλήλων. Ειδικότερη περιπτωσιολογία μέσα από την εθνική νομολογία

Η προθεσμία παραγραφής των αξιώσεων υπέρ και κατά του Δημοσίου, ρυθμίζεται από τον εκάστοτε ισχύοντα Κώδικα Δημοσίου Λογιστικού. Οι σχετικές με την παραγραφή διατάξεις του ν.4270/2014 ισχύουν για απαιτήσεις του Δημοσίου που βεβαιώνονται προς είσπραξη μετά την 1-1-2015 καθώς και για απαιτήσεις σε βάρος του Δημοσίου που γεννώνται μετά την ημερομηνία αυτή. Με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 90 του ν.2362/1995, αντίστοιχη διάταξη της οποίας είναι αυτή της παρ. 1 του άρθρου 140 ν.4270/2014, θεσπίζεται ως γενικός κανόνας η πενταετής παραγραφή των κάθε είδους χρηματικών αξιώσεων των τρίτων κατά του Δημοσίου, εφόσον από γενική ή ειδική διάταξη δεν ορίζεται βραχύτερος χρόνος παραγραφής. Η παραγραφή αυτή αρχίζει, σύμφωνα με το άρθρο 91 του ν 2362/1995 αντίστοιχο του οποίου είναι το άρθρο 141 του ισχύοντος νόμου ν 4270/2014 από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στο οποίο γεννήθηκε η αξίωση και έγινε δυνατή η δικαστική επιδίωξη αυτής, με την επιφύλαξη άλλης ειδικής διάταξης (ΑΠ 1310/2009, ΣτΕ 2885/2013, ΝΣΚ 238/2017, 274/2016, 48/2015). Εξάλλου, η απαιτούμενη στα άρθρα 91 2362/1995 και 141 ν.4270/2014, όπως και στο άρθρο 251 δυνατότητα της δικαστικής επιδίωξης της αξίωσης, ως απαραίτητος όρος της έναρξης της παραγραφής, σημαίνει, κατά την πάγια νομολογία (ΑΠ 242/1991, ΝΣΚ 813/1998, 198/2015, 238/2017), ότι δεν συντρέχουν νομικά κωλύματα που την αποκλείουν.

Από την άλλη πλευρά, με τη διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 90 του ν. 2362/1995, η οποία, κρίθηκε με την απόφαση του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, με αριθμό 1/2012 ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγμα, ρυθμίζεται ειδικά το θέμα του χρόνου της παραγραφής των αξιώσεων των υπαλλήλων του Δημοσίου κατ’ αυτού και ορίζεται ως χρονικό σημείο έναρξης της παραγραφής αυτής η γένεση της κάθε αντίστοιχης αξίωσης (ΑΕΔ 32/2008). Εξάλλου, από τη ρητή διατύπωση της παραπάνω διάταξης συνάγεται ότι στην παραγραφή αυτή υπάγονται όλες οι αξιώσεις που αφορούν σε αποδοχές ή άλλες, κάθε φύσης, απολαβές ή αποζημιώσεις υπαλλήλων του Δημοσίου, που απορρέουν από την υπαλληλική τους σχέση με το Δημόσιο και γενικότερα παροχές που οι υπάλληλοι αυτοί θα ελάμβαναν εξαιτίας της υπαλληλικής τους σχέσης και κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων. Αντίστοιχη με τη διάταξη του άρθρου 90 παρ. 3 του ν.2362/1995 είναι η διάταξη του άρθρου 140 παρ. 3 του ισχύοντος ν.4270/2014.

Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 93 του ν.2362/1995 (και την ταυτόσημη διάταξη του άρθρου 143 του ν.4270/2014), εφόσον άρχισε η παραγραφή μιας αξίωσης κατά του Δημοσίου και δε συμπληρώθηκε, η παραγραφή αυτή μπορεί να διακοπεί με τη συνδρομή ενός από τους, περιοριστικά αναφερομένους στη διάταξη αυτή, λόγους, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η υποβολή αίτησης για πληρωμή στην αρμόδια δημόσια αρχή. Στην περίπτωση αυτή από τον χρόνο της απάντησης της αρχής ή από την παρέλευση εξαμήνου από την υποβολή της αίτησης (σε περίπτωση μη απαντήσεις της αρχής), αρχίζει νέα παραγραφή.

Το θέμα της αξίωσης αποζημίωσης του άρθρου 49 του ν.993/1979 (όπως κωδικοποιήθηκε με το άρθρο 55, παρ 1 του πδ. 410/1988) που καταβάλλεται στον απασχοληθέντα με σχέση ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου εργασίας στο Δημόσιο, στους ΟΤΑ ή σε άλλα ν.π.δ.δ. εξαιτίας απόλυσής του ή καταγγελίας της σύμβασης εργασίας και του χρόνου παραγραφής αυτής έχει απασχολήσει τη νομολογία των δικαστηρίων, στην οποία εμφανίζονται ερμηνευτικές διακυμάνσεις. Ειδικότερα, ο Άρειος Πάγος έκανε δεκτό ότι η παραπάνω αξίωση υπόκειται στη διετή παραγραφή της παρ. 3 του άρθρου 90 του ν.2362/1995 ή στην αντίστοιχη της παρ. 3 του άρθρου 48 του ν.δ 496/1974 (ΑΠ 767/1989, 590/1996, 791/1998, 584/1999, 478/2007, 787/2007). Με την ίδια άποψη τάχθηκε και η γνωμοδότηση του Ν.Σ.Κ, με αριθμό 432/2012, σύμφωνα με την οποία, η υπηρεσία δεν μπορούσε να προβεί στην έκδοση απόφασης καθορισμού αποζημίωσης του άρθρου 55 του πδ. 410/1988 για υπάλληλο που απολύθηκε αυτοδίκαια, δεδομένου ότι η αξίωση της αποζημίωσης, που γεννήθηκε από τον χρόνο της αυτοδίκαιης απόλυσης, υπέκυψε στη διετή παραγραφή της παρ. 3 του άρθρου 90 του ν.2362/1995 Με άλλες, όμως, αποφάσεις του Αρείου Πάγου έγινε δεκτό ότι η αξίωση καταβολής της αποζημίωσης του άρθρου 55 του πδ. 410/1988 δεν υπόκειται στη διετή, αλλά στην πενταετή παραγραφή της παρ 1 του άρθρου 90 του ν.2362/1995 ή στην αντίστοιχη της παρ. 1 του άρθρου 48 του ν.δ 496/1974 (ΑΠ 1065/2002, 1726/2005, 274/2009). Ομοίως, ο Άρειος Πάγος, με την πρόσφατη απόφασή του, με αριθμό 1359/2015, δέχθηκε την πενταετή παραγραφή της αξίωσης καταβολής της συγκεκριμένης αποζημίωσης, με την αιτιολογία ότι η αποζημίωση του άρθρου 49 του ν.993/1979 (όπως κωδικοποιήθηκε με το άρθρο 55, παρ. 1 του πδ 410/1988) έχει χαρακτήρα έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης υπαλλήλου ν.π.δ.δ, κατά την απόλυση ή αποχώρησή του από την υπηρεσία και δεν αποτελεί μέρος των αποδοχών του, ούτε «απολαβή». Επίσης, το Συμβούλιο της Επικράτειας, με την απόφασή του, με αριθμό 2107/2017 έκρινε ότι η αξίωση καταβολής του εφάπαξ χρηματικού προνοιακού βοηθήματος του άρθρου 49 παρ. 4 του ν 993/1979, δεν υπόκειται στη διετή, αλλά στην πενταετή παραγραφή που προβλέπεται από την παρ. 1 του άρθρου 90 του ν.2362/1995 για τη γενική παραγραφή αξιώσεων από αδικοπραξία οργάνων του Ελληνικού Δημοσίου. Και τούτο διότι η αξίωση αυτή δεν δύναται να θεωρηθεί ότι απορρέει από την υπαλληλική σχέση μονιμοποιηθέντος υπαλλήλου του Δημοσίου, σύμφωνα με το άρθρο 1 του ν. 1476/1984.

Την άποψη ότι η αξίωση καταβολής της αποζημίωσης του άρθρου 55 του πδ. 410/1988 δεν υπόκειται στη διετή, αλλά στην πενταετή παραγραφή υιοθέτησε και η αναφερόμενη στην παρ. 2 της παρούσας, εγκύκλιος, με αριθμό πρωτ. 2/66451/0026/20-7-2016 της Διεύθυνσης Εισοδηματικής Πολιτικής και της Διεύθυνσης Συντονισμού και Ελέγχου Εφαρμογής Δημοσιολογιστικών Διατάξεων του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Ως προς τον χρόνο παραγραφής της απαίτησης, επισημάνθηκε ότι αρχίζει από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στο οποίο γεννήθηκε και είναι δυνατή η δικαστική της επιδίωξη, κατ’ άρθρο 141 του ν.4270/2014.

Αντίθετα, με τις Πράξεις του Γ’ Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου με αριθμούς 10/2017 και 62/2017 έγινε δεκτό, ότι εφαρμόζεται η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 90 του Κώδικα Δημοσίου Λογιστικού και επομένως υπόκεινται σε διετή παραγραφή οι κατά των δήμων αξιώσεις υπαλλήλων τους για αποζημιώσεις κάθε φύσης και κρίθηκε ως αβάσιμος, στις συγκεκριμένες υποθέσεις του απασχόλησαν το Τμήμα, ο ισχυρισμός των δήμων ότι η σχετική παραγραφή είναι πενταετής, με επίκληση της απόφασης του Αρείου Πάγου με αριθμό 1359/2015 και της παραπάνω εγκυκλίου.

Εξάλλου, ως προς την αξίωση καταβολής του προβλεπόμενου από τον ν.103/1975 εφάπαξ βοηθήματος γίνεται πάγια δεκτό, ότι αυτή δεν αποτελεί μέρος των αποδοχών των υπαλλήλων, ούτε «απολαβή», υπό την έννοια της παροχής που δίνεται ως αντάλλαγμα για την προσφερόμενη εργασία, ούτε αποζημίωση με βάση τον αδικαιολόγητο πλουτισμό, αλλά ότι έχει χαρακτήρα έκτακτης κατά την αποχώρηση ή απόλυση του υπαλλήλου οικονομικής ενίσχυσής και για το λόγο αυτό υπόκειται στην πενταετή παραγραφή της παρ 1 του άρθρου 90 του ν.2362/1995 ή της παρ. 1 του άρθρου 140 του ν.4270/2014 (Α’ Ι43) (βλ. Ε.Σ. I Τμ Πράξεις 297/2016, 291/2007, πρβλ. Ολ.ΑΠ 4/2001, ΣτΕ 1503/2007, 2440/2005, ΔΕΑ 366/2016).

(Γνωμοδότηση ΝΣΚ 8/2020)

Λαμπρινή Σταμέλου, δικηγόρος

Email: info@efotopoulou.gr