Ποιος ο τρόπος υπολογισμού της νόμιμης μοίρας επί παροχής που είναι συνεισενεκτέα και καταλογιστέα. Τι ισχύει ειδικότερα όταν συντρέχει και σύζυγος που επιζεί
Σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότεροι κατιόντες του κληρονομουμένου στους οποίους -σε κάποιους ή και σε έναν από αυτούς- έχουν δοθεί παροχές που συνεισφέρονται, αλλά και καταλογίζονται, σύμφωνα με την ΑΚ 1833, και αναζητάται η νόμιμη τους μοίρα, θα έχει επιπλέον εφαρμογή και η ΑΚ 1834 παρ. 2. Έπειτα από τη νέα διατύπωση -μετά το ν. 1329/1983 -των ΑΚ 1831 παρ. 2 για την εξεύρεση της πλασματικής κληρονομίας προκειμένου να βρεθεί η νόμιμη μοίρα και συνεισφέρεται, κατά την ΑΚ 1895, αλλά και καταλογίζεται, κατά την ΑΚ 1833 παρ. 1. Άρα η ίδια παροχή μπορεί να έχει τριπλή λειτουργία, και αυτό αποτελεί τον κανόνα στο μέτρο που ο κληρονομούμενος δεν έχει ορίσει διαφορετικά, δηλαδή χαριστική παροχή στο μεριδούχο κατιόντα είναι και συνεισενεκτέα και καταλογιστέα. Ενώ όμως ο κληρονομούμενος δεν μπορεί να προβλέψει το μη συνυπολογισμό της παροχής κατά την ΑΚ 1831 παρ. 2, μπορεί να ορίσει αυτή είτε να μη συνεισφέρεται, κατά την ΑΚ 1895, είτε να μην καταλογίζεται (ΑΚ 1833 παρ. 1), είτε και τα δύο.
Ειδικότερα εάν η παροχή που έχει δεχθεί ο κατιών, πέρα από συνεισενεκτέα, είναι και καταλογιστέα,ο υπολογισμός της νόμιμής του μοίρας, θα γίνει με τον ακόλουθο τρόπο:
Ως βάση του υπολογισμού θα ληφθεί η αξία της πραγματικής κληρονομιάς, δαπανών, κηδείας και απογραφής . Σ’ αυτήν θα προστεθούν οι χαριστικές παροχές κατά την ΑΚ 1831 παρ. 2, 1895, 1834 παρ. 1. Το άθροισμα αποτελεί την πλασματική κληρονομία ή πλασματική κληρονομική ομάδα.
Στη συνέχεια στην πλασματική αυτή ομάδα προσδιορίζεται η πλασματική εξ αδιαθέτου κληρονομική μερίδα του μεριδούχου κατιόντος, ενώ από αυτήν αφαιρείται η αξία της συνεισενεκτέας παροχή. Στο υπόλοιπο υπολογίζεται η νόμιμη μοίρα, με διαίρεση της πλασματικής εξ αδιαθέτου μερίδας δια δύο, αφού η νόμιμη μοίρα είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας.
Εάν η ίδια παροχή είναι και καταλογιστέα στη νόμιμη μοίρα, τότε από τη νόμιμη μοίρα – όπως υπολογίζεται κατά τον παραπάνω τρόπο- αφαιρείται η παροχή για τη μισή της αξία, σύμφωνα με την ΑΚ 1834 παρ. 2.
Όσον αφορά στο ζήτημα που ανακύπτει αναφορικά με τον τρόπο υπολογισμού της νόμιμης μοίρας όταν συντρέχει σύζυγος που επιζεί λεκτέα είναι τα ακόλουθα:
Κατ’ ουσία το θέμα που έχει δημιουργήσει αμφισβήτηση εστιάζεται στο εάν η χαριστική παροχή που συνεισφέρεται και καταλογίζεται θα πρέπει να προστεθεί σε όλη την κληρονομία ή μόνο στην κληρονομία που πρέπει να προστεθεί σε όλην την κληρονομία ή μόνο στην κληρονομία που θα κατανεμηθεί μεταξύ των κατιόντων, σύμφωνα με τις διατάξεις της συνεισφοράς (ΑΚ 1899 παρ. 1), δηλαδή αφού αφαιρεθεί το ¼ εξ αδιαθέτου κληρονομικό μερίδιο του συζύγου που επιζεί.
Εάν το εξ αδιαθέτου κληρονομικό μερίδιο του συζύγου που επιζεί προαφαιρεθεί από την πραγματική κληρονομία και στη συνέχεια ακολουθήσει η πρόσθεση των χαριστικών παροχών για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας των κατιόντων, είναι προφανές ότι η νόμιμή τους μοίρα είναι μεγαλύτερη, απ’ ό,τι εάν η πρόσθεση προηγηθεί και άρα το 1/4 εξ αδιαθέτου κληρονομικό μερίδιο του συζύγου που επιζεί αφαιρεθεί από την πλασματική κληρονομία.
Ο τρόπος υπολογισμού που θα ακολουθηθεί για την εξεύρεση της νόμιμης μοίρας των κατιόντων στην περίπτωση αυτή συναρτάται με την αναζήτηση του σκοπού του νόμο. Ειδικότερα, η μία ή η άλλη επιλογή εξαρτάται από το κατά πόσο με τον υπολογισμό της ΑΚ 1834 εκτιμάται ότι αναγνωρίζεται η υπεροχή της προστασίας των μεριδούχων κατιόντων – και μέσω αυτών η αρχή της προστασίας της οικογένειας – έναντι της αρχής της ελευθερίας του διατιθέναι, εάν δηλαδή κρίνεται λιγότερο άξιο προστασίας το δικαίωμα του κληρονομουμένου να διαθέτει ελεύθερα την κληρονομιαία περιουσία του. Η τάση που επικρατεί σε θεωρία και νομολογία συνηγορεί στην υιοθέτηση του πρώτου τρόπου υπολογισμού [1] (Νίκη Ψούνη, Κληρονομικό Δίκαιο Ι, σελ. 388-392, εκδόσεις Σάκκουλα).
Λαμπρινή Σταμέλου, δικηγόρος
[1] Βουζίκας, ΚληρΔ παρ. 148 VI 3, ο ίδιος, Ζητήματα εκ του δικαίου της νομίμου μοίρας παρ. 16, Παπαντωνίου, ΚληρΔ παρ. 129 Ι, Μπαλής, ΚληρΔ παρ. 153 Τούσης, ΚληρΔ παρ. 114 σημ. , ΑΠ 902/1975 ΝοΒ 24/1976, 252 επ, ΕφΑθ 6915/1981 ΕλλΔνη 24/198, 976, Εφ Πειρ 145/1984 ΕλλΔνη 25/1985, 743 επ. Ο τρόπος αυτός υπολογισμού επικρατεί και στη Γερμανία, βλ. αντί άλλων Staudinger – Ferid-Cieslar παρ. 2316 αρ. 54, Muench-Komm- Frank par. 2316 αρ. 21, Soergel – Dieckmann παρ. 2316 αρ. 12 επ.)