Προϋποθέσεις ανάκλησης δωρεάς

ΑΚ 505: Ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο στη στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή.

Ως αχαριστία νοείται η έλλειψη στο δωρεοδόχο συναισθήματος ευγνωμοσύνης προς το δωρητή, που εκδηλώνεται με βαριά υπαίτια και δυνάμενη να καταλογιστεί αντικοινωνική συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου προς το δωρητή ή το σύζυγο ή στενό συγγενή του, αντιβαίνουσα σε κανόνες δικαίου ή σε κρατούσες στην κοινωνία αντιλήψεις περί ηθικής και ευπρέπειας. Στις περιπτώσεις αχαριστίας περιλαμβάνονται και οι συνεχείς βρισιές του δωρεοδόχου, η προσβλητική συμπεριφορά και περιφρονητική διαγωγή του δωρεοδόχου (Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, ΕΡΝΟΜΑΚ, Τόμος Γ’ Ημιτόμος Α’ Ειδικό Ενοχικό, άρθρα 496-618, σελ. 62, 63).

Προϋποθέσεις για ανάκληση της δωρεάς είναι α) το παράπτωμα του δωρεοδόχου, δηλαδή πράξη ή παράλειψη από δόλο ή αμέλεια, να είναι βαρύ και να συνιστά αχαριστία

β) η δωρεά να είναι έγκυρη (κρίνεται από το νόμο του χρόνου δωρεάς

γ) τη δήλωση την κάνει μόνο ο δωρητής

δ) η δήλωση πρέπει να αναφέρει την αιτία ανάκλησης

Για την ευδοκίμηση της αγωγής για ανάκληση της δωρεάς λόγω αχαριστίας, πρέπει να υπάρχει ο λόγος αχαριστίας κατά το χρόνο της ανάκλησης και να αποδείξει ο ενάγων την αλήθεια του αναφερόμενου στη δήλωση ανάκλησης λόγου (Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, ΕΡΝΟΜΑΚ, Τόμος Γ’ Ημιτόμος Α’ Ειδικό Ενοχικό, άρθρα 496-618, σελ. 64).

Κατά την απόφαση του ΑΠ με αριθμό 5/2020 «Έτσι, αχαριστία μπορεί, κατά τις περιστάσεις, να αποτελεί και η χωρίς σοβαρό λόγο αδιαφορία του δωρεοδόχου γενικώς για την τύχη του δωρητή, ιδιαίτερα όταν ο τελευταίος έχει ανάγκη φροντίδας και περίθαλψης, καθώς και η καταφρόνηση του δωρητή εκ μέρους του δωρεοδόχου με λόγο και έργο. Το ζήτημα αν η συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου, που καταδεικνύει την αχαριστία, συνιστά ή όχι βαρύ παράπτωμα αυτού, κρίνεται από το δικαστή, ο οποίος για την διαμόρφωση της κρίσης του εκτιμά την συμπεριφορά αυτήν με βάση αντικειμενικά κριτήρια, λαμβάνοντας υπόψη και τον βαθμό της υπαιτιότητας του δωρεοδόχου και τυχόν συντρέχον πταίσμα του δωρητού ή του συζύγου ή στενού συγγενούς του και αποφαίνεται, αν η υπ` αυτού γενόμενη δεκτή, ως εμπίπτουσα κατά αντικειμενική κρίση στις νομικές έννοιες του βαρέως παραπτώματος και της αχαριστίας, συμπεριφορά του δωρεοδόχου συνιστά στην συγκεκριμένη περίπτωση βαρύ παράπτωμα και αχαριστία. Η κρίση αυτή του δικαστή της ουσίας ελέγχεται αναιρετικώς, όχι ως προς το εάν έλαβαν χώρα τα συνιστώντα το βαρύ παράπτωμα και την αχαριστία πραγματικά περιστατικά, αλλά ως προς την περαιτέρω αξιολόγηση αν τα περιστατικά, όπως τα δέχθηκε ο δικαστής της ουσίας ότι απεδείχθησαν, πληρούν ή όχι το πραγματικό των νομικών εννοιών του βαρέως παραπτώματος και της αχαριστίας και κατά συνέπεια δικαιολογούν ή αποκλείουν την εφαρμογή του άρθρου 505 ΑΚ (ΑΠ 726/2017, ΑΠ 173/2017)».

Μάλιστα στη συγκεκριμένη υπόθεση, εκλήφθηκε ως αχαριστία η συμπεριφορά της συζύγου-δωρεοδόχου η οποία άρχισε να αδιαφορεί πλήρως για το πρόσωπό του συζύγου-δωρητή και να επιδεικνύει απέναντί του επιθετική και ψυχοφθόρα συμπεριφορά, εκτοξεύοντας σε βάρος αυτού και των παιδιών του ύβρεις και απειλές και προβάλλοντας συνεχώς απαιτήσεις για το σύνολο της περιουσίας του ενώ δημιούργησε και διατηρούσε εξωσυζυγικές σχέσεις διαμένοντας και φιλοξενώντας τον εραστή της στο διαμέρισμα που κατασκευάστηκε επί του δωρηθέντος οικοπέδου.

ΑΚ 509: «Η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με δήλωση προς το δωρεοδόχο. Αφού γίνει η ανάκληση αποσβήνεται η υποχρέωση του δωρητή για παροχή και αναζητείται η παροχή που εκπληρώθηκε, σύμφωνα με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό».

Το διαπλαστικό δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς γίνεται όχι με δικαστική απόφαση μετά από άσκηση διαπλαστικής αγωγής του δωρητή, αλλά με μονομερή απευθυντέα στο δωρεοδόχο, άτυπη δήλωση (ακόμα και αν αφορά ακίνητα), ανεπίδεκτη αίρεσης, η οποία επιφέρει τα αποτελέσματά της, ως κατωτέρω από την περιέλευσή της στο δωρεοδόχο(Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, σελ. 72)

ΑΚ 510: «Η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης. Δεν επιτρέπεται ανάκληση ύστερα από το θάνατο του δωρεοδόχου».

Πρόκειται για αποσβεστική προθεσμία και λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο. Αφετήριο σημείο έναρξης της ετήσιας προθεσμίας είναι η γνώση του λόγου της ανάκλησης ή η διάπραξη του τελευταίου παραπτώματος που συνθέτουν αυτόν. Η προθεσμία αυτή δεν αρχίζει εφόσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας είναι εξακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης της δωρεάς, η οποία μπορεί να γίνει και με την άσκηση αγωγής ανάκλησης, διότι στην περίπτωση αυτή τα ανωτέρω περιστατικά θεωρούνται και λαμβάνονται υπόψη ως ενιαίο σύνολο, οπότε η προθεσμία αρχίζει από την τέλεση του τελευταίου παραπτώματος (Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, σελ. 80, 81).

ΑΚ 512: Δωρεές που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας δεν μπορούν να ανακληθούν.

Ιδιαίτερο ηθικό καθήκον: Εκείνες που αντικειμενικά κατά τις κρατούσες αντιλήψεις, ανταποκρίνονται σε κάποιο ιδιαίτερο ηθικό καθήκον του δωρητή, ανεξάρτητα προς τα ελατήρια τα οποία τον ώθησαν (Βασίλης Αντ. Βαθρακοκοίλης, σελ. 84, 85).

Σύμφωνα με την απόφαση ΑΠ 5/2020 ως προς το ιδιαίτερο ηθικό καθήκον: «Ο ισχυρισμός αυτός πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος, γιατί μόνη η δήλωση του δωρητή στο δωρητήριο συμβόλαιο ότι κάνει τη δωρεά από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας δεν έχει έννομη επιρροή, αφού δεν εκτίθενται στο συμβόλαιο τα πραγματικά εκείνα περιστατικά, τα οποία αληθινά υποτιθέμενα, μπορούν να θεμελιώσουν την κρίση ότι η δωρεά έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας υπό την έννοια του άρθρου 512 Α.Κ…. Αντίθετα μάλιστα στο ένδικο συμβόλαιο ενώ κατ` αρχήν αναφέρεται ότι η δωρεά δεν μπορεί να ανακληθεί γιατί έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και από λόγους ευπρέπειας, χωρίς να εξειδικεύονται αυτοί, στη συνέχεια… αναφέρονται ως περιπτώσεις που μπορεί να χωρίσει εγκύρως ανάκληση της δωρεάς η εγκατάλειψη της συζυγικής στέγης, η παράλειψη φροντίδας και περιποίησης, η απαίτηση για παραχώρηση με δωρεά και άλλων περιουσιακών στοιχείων και οι περιπτώσεις των άρθρων 505 και 506 Α,Κ., δηλαδή γενικά λόγω αχαριστίας, την εφαρμογή των οποίων περιπτώσεων επιθυμούν οι διάδικοι συμβαλλόμενοι στο συμβόλαιο….”. Με βάση τις παραδοχές αυτές, το Εφετείο απέρριψε την προβληθείσα από την αναιρεσείουσα ένσταση, από το άρθρο 512 ΑΚ, για το μη ανακλητό της ένδικης δωρεάς, ως γενόμενης από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και από λόγους ευπρέπειας του αναιρεσιβλήτου προς αυτήν. Έτσι που έκρινε το Εφετείο, δεν παραβίασε την ανωτέρω ουσιαστικού δικαίου διάταξη του άρθρου 512 ΑΚ, την οποία ορθά ερμήνευσε και εφάρμοσε…»

Χριστίνα Ρήγα, ασκ. δικηγόρος

info@efotopoulou.gr