Αποκλήρωση κατιόντος με διάταξη τελευταίας βούλησης

Από τις διατάξεις των άρθρων 1825, 1839, 1840 και 1843 ΑΚ με σαφήνεια προκύπτει ότι ο διαθέτης, με διάταξη τελευταίας βούλησης, μπορεί να στερήσει τον κατιόντα του από το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας, για κάποιον από τους περιοριστικά αναφερόμενους στο άρθρο 1840 ΑΚ λόγους, που αναφέρονται στη διαθήκη και υπάρχουν κατά τη σύνταξη αυτής. Ο λόγος της αποκληρώσεως πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σ’ αυτήν (1843 ΑΚ). Εκείνος δε που επικαλείται την αποκλήρωση οφείλει να αποδείξει το λόγο της (ή τους λόγους της) οι οποίοι αναφέρονται περιοριστικώς στο νόμο (άρθ. 1842 AΚ). Απαιτώντας ο νόμος την αναγραφή του λόγου αποκληρώσεως στη διαθήκη δεν αξιώνει τη λεπτομερή αναγραφή των γεγονότων, αλλά αρκεί η έκθεση περιστατικών που μπορούν να υπαχθούν σε συγκεκριμένο λόγο αποκληρώσεως, χωρίς να αποκλείεται και αυτή ακόμη η αναφορά των λέξεων του νόμου (για όλα τα ανωτέρω η αναφορά βλ. Τούσης, Οικογ, παρ. 116 σημ, 5, Μπαλής Κληρ. παρ. 160, 3, Παπαντωνίου παρ. 24, Γ. Παπαδημητρίου, Ερμ. κατ’ άρθρο ν. 1329/83 Τομ. Β σελ. 618 έως 620 και εκεί παραπομπές, ΕφΑθ 7605/74 Αρμ 29, 353, ΕφΑθ 6966/1990 ΕλΔνη 1991.1649). Σύμφωνα με τη διάταξη του παραπάνω άρθρου 1840 αριθ. 3 ΑΚ, ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον κατιόντα του και αν αυτός “έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του”. Κατά την έννοια της διάταξης αυτής δεν απαιτείται να έχει καταδικασθεί ο κατιών από ποινικό δικαστήριο, πλην όμως το πολιτικό δικ  αστήριο, που ερευνά το λόγο της αποκλήρωσης, εξετάζει παρεμπιπτόντως αν συντρέχουν τα στοιχεία κακουργήματος ή πλημμελήματος με την έννοια που λαμβάνονται στο ποινικό δίκαιο. Το δε δικαστήριο κρίνει εάν το πλημμέλημα είναι “σοβαρό”, με βάση την εκάστοτε κρατούσα ηθική και κοινωνική αντίληψη, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης (ΑΠ 1406/2012, ΕφΑθ 4396/2020 αδημ.).

Εξυπακούεται ότι οι λόγοι αποκλήρωσης, συνιστώντες παράπτωμα του μεριδούχου, προϋποθέτουν υπαιτιότητα από αυτόν. Έτσι, αν ελλείπει από αυτόν το καταλογιστό, λόγος αποκλήρωσης δεν γεννάται. Αν π.χ. η εκ μέρους του μεριδούχου προσβολή είναι συνέπεια άμυνας αυτού, τότε αίρεται ο παράνομος χαρακτήρας της πράξης (Κληρονομικό δίκαιο, Μπαλής, αρ. 160 παρ. 4).

Τέλος, ο λόγος αποκλήρωσης αρκεί ότι κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου υφίσταται ως τέτοιος, δεν είναι δε ανάγκη οι πραγματικές αυτού προϋποθέσεις να συνεχίζονται μέχρι το θάνατο αυτού. Δεν είναι ανάγκη π.χ. ο κατιών να εξακολουθεί επιβουλευόμενος τη ζωή του ανιόντος και κατά το χρόνο του θανάτου αυτού. Εξαίρεση αποτελεί η μεταβολή του άτιμου ή ανήθικου βίου, όπως προκύπτει από το άρθρο 1840 ΑΚ (Κληρονομικό δίκαιο, Μπαλής, αρ. 160 παρ. 2).

Ευγενία Φωτοπούλου, δικηγόρος

info@efotopoulou.gr