Αξιώσεις του ενάγοντος από την προσβολή του δικαιώματος στην κυριότητα του πράγματος
Σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος κυριότητας, η παράνομη και υπαίτια κατάληψη ξένου ακινήτου και η ανέγερση σ’ αυτό κατασκευασμάτων, που προκαλούν ζημία στον κύριο του ακινήτου, παρέχει στον τελευταίο, εκτός από τη διεκδικητική αγωγή και αγωγή αποζημίωσης κατά τις διατάξεις των άρθρων 1099, 297, 298, 914, 932 ΑΚ. Η αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας, οφειλόμενη κατ` αρχή σε χρήμα (άρθρο 297 παρ.1 ΑΚ), μπορεί να ζητηθεί να γίνει ίn natυra (άρθρο 297 παρ. 2 ΑΚ), δηλαδή με την υποχρέωση αποκατάστασης των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση, δια της κατεδάφισης και απομάκρυνσης των κατασκευασμάτων (Ολ. ΑΠ 4/2016 ΝΟΜΟΣ). Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1099 ΑΚ «αν ο νομέας απέκτησε τη νομή του πράγματος με παράνομη πράξη, ευθύνεται σε αποζημίωση του κυρίου κατά τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες». Κτήση της νομής με παράνομη πράξη αποτελεί κάθε ενέργεια εναντίον της θέλησης του κυρίου (άρθ. 984 παρ. 1 του ΑΚ), με την οποία συντελείται η αφαίρεση της νομής του, ανεξάρτητα εάν ο αφαιρέσας τελεί ή όχι σε καλή πίστη και αν η ενέργεια με την οποία συντελέσθηκε η παράνομη κτήση αποτελεί ή όχι αξιόποινη πράξη (ΕφΔωδ 226/2017 ΝΟΜΟΣ). Ευθύνεται δε και για τα ωφελήματα, ανεξάρτητα από την επίδοση ή μη της αγωγής (1096 ΑΚ) και από την καλή ή κακή πίστη του (1098 ΑΚ), όπως ο κακόπιστος νομέας μετά την υπερημερία, δηλαδή ήδη για ελαφρά αμέλεια. Το περιεχόμενο της ευθύνης του «παράνομου» νομέα είναι η απόδοση ή αποκατάσταση της αξίας, όχι μόνο των ωφελημάτων που αναφέρονται στο άρθρο 1096 ΑΚ, αλλά και εκείνων τα οποία μόνο ο κύριος θα μπορούσε να ποριστεί. Αντίθετα, ωφελήματα που ο νομέας πράγματι πορίστηκε, αλλά ο κύριος δεν θα μπορούσε να ποριστεί, δεν αναζητούνται με την διάταξη αυτή του άρθρου 1099 ΑΚ, γιατί δεν αποτελούν ζημία του κυρίου. Μπορούν όμως να ζητηθούν με την διάταξη 1098 ΑΚ, η οποία συνήθως συρρέει.
Σημειωτέον, ωστόσο, ότι οι ρυθμίσεις των άρθρων 1096-1100 ΑΚ αναφέρονται στις αξιώσεις του ενάγοντος από την προσβολή του δικαιώματος στην κυριότητα του πράγματος και οι παρεχόμενες από τις εν λόγω διατάξεις αγωγές δεν έχουν ως θεμέλιο τη βλάβη της νομής του ενάγοντος (ΕφΔωδ 226/2017 ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 248/2016 ΝΟΜΟΣ). Οι αξιώσεις αυτές βαίνουν πέραν της αναγνώρισης της κυριότητας και της απόδοσης του πράγματος, που αποτελούν τα κύρια αιτήματα της διεκδικητικής αγωγής (1094 ΑΚ) και συνίστανται σε ενοχικές αξιώσεις για απόδοση των ωφελημάτων του πράγματος και για όσο διάστημα εξουσίαζε ο νομέας ή κάτοχος το πράγμα και για αποκατάσταση της ζημίας λόγω της χειροτέρευσης ή καταστροφής του πράγματος. Προϋπόθεση, άλλωστε, έγερσης των αξιώσεων αυτών και εφαρμογής των σχετικών ρυθμίσεων τυγχάνει η ουσιαστική βασιμότητα της διεκδικητικής αγωγής και η αναγνώριση κυριότητας στο πρόσωπο του ενάγοντος, καθώς και της άνευ δικαιώματος ασκούμενης νομής ή κατοχής στο πρόσωπο του πpοσβολέα-εναγόμενου κατά το χρόνο γένεσης της αξίωσης, χωρίς ωστόσο τούτο να αποκλείει και την άσκησή τους με αυτοτελές δικόγραφο. Για την ενεργητική νομιμοποίηση του ενάγοντος – κυρίου απαιτείται η ιδιότητα της κυριότητας να συντρέχει στο πρόσωπό του κατά την επέλευση του γεγονότος που θεμελιώνει την αξίωσή του, ώστε να έχει κατά το χρόνο αυτό τη διεκδικητική αγωγή σε βάρος του προσβολέα νομέα ή κατόχου. Για το λόγο αυτό στη σχετική αγωγή θα πρέπει πάντοτε να γίνεται αναφορά στον τρόπο κτήσης της κυριότητας του ενάγοντος, διαφορετικά αυτή θα πάσχει αοριστίας, μη δυνάμενης να θεραπευθεί διά των προτάσεων (ΑΠ 822/2014 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 358/2012 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1495/2009 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 73/2004, Δ 2004/951, ΕφΔωδ 226/2017 ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 105/2016 ΝΟΜΟΣ, ΕφΘ 1920/2015 ΝΟΜΟΣ, Ρούσσης σε Απ. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, έκδ. 2013, τ.ΙΙ, σελ. 256, 262, Β. Βαθρακοκοίλης «ΕΡΝΟΜΑΚ», άρθρο 1099, αριθ. 4, σελ. 673). Πάντως, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αδικοπραξίας, δηλαδή η κτήση της νομής έγινε με αδικοπραξία, στα παραπάνω αποτελέσματα μπορεί να καταλήξει κανείς και με απευθείας εφαρμογή των διατάξεων για τις αδικοπραξίες (άρθ. 914, 934, 343, 344 ΑΚ), ήτοι χωρίς παρεμβολή της διάταξης του άρθρου 1099 ΑΚ (Πολ. Πρωτ. Ρόδου 73/2019 ΝΟΜΟΣ).
Βασιλική Φλωκατούλα, δικηγόρος
info@efotopoulou.gr