Παράλειψη μεριδούχου – Προσβολή νόμιμης μοίρας – Παραγραφή
Σε περίπτωση που ο διαθέτης παραλείψει ολικά να καταλείψει τη νόμιμη μοίρα, χωρεί αναγκαστική διαδοχή του μεριδιούχου στην κληρονομία του διαθέτη. Περαιτέρω, με την παράλειψη αυτή, η διαθήκη ακυρώνεται αυτοδικαίως από την επαγωγή κατά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας, ακυρώνονται δηλαδή όλες οι διατάξεις της που θίγουν τη νόμιμη μοίρα (187, 1825 § 2, 174AK ή και ευθέως βάσει της ΑΚ 1829). Με την αυτοδίκαιη αυτή ακυρότητα της διαθήκης ικανοποιείται μόνο η νόμιμη μοίρα, ενώ μεγαλύτερη προστασία παρέχει στον μεριδούχο η διάταξη του άρθρου 1786 ΑΚ. Σύμφωνα με την τελευταία, η διαθήκη είναι ακυρώσιμη, αν ο διαθέτης παρέλειψε τον μεριδούχο που υπήρχε κατά τον θάνατό του και η ύπαρξή του κατά τη σύνταξη της διαθήκης δεν του ήταν γνωστή ή που γεννήθηκε ή έγινε μεριδούχος μετά τη σύνταξή της. Η μεγαλύτερη αυτή προστασία έγκειται στο ότι με την ακύρωση της διαθήκης επέρχεται η εξ αδιαθέτου διαδοχή. (Παπαδόπουλος, Κ. Αγωγές Κληρονομικού Δικαίου, Τόμος Δεύτερος).
Η ακυρότητα της διαθήκης για τον λόγο ότι παραβιάστηκε η νόμιμη μοίρα είναι σχετική (ΑΠ199/98 Δνη 39/849) υπέρ του μεριδούχου. Οι περιορισμοί θεωρούνται σαν να μην έχουν γραφτεί μόνο σε όσο μέρος βαρύνουν τη νόμιμη μοίρα (ΕΑ 450/61 ΝοΒ 9/302) και οι πέρα από τη νόμιμη μοίρα περιορισμοί δε θίγονται (ΑΠ 131/57 ΝοΒ 5/653). Οι διατάξεις που προσβάλλουν τη νόμιμη μοίρα είναι αυτοδικαίως άκυρες και δεν έχουν ανάγκη προσβολής (ΑΠ 1392/90, ΕΘ 510/67). Η ακυρότητα, κατά τον νόμο, συνιστά μορφή ανίσχυρου που υφίσταται αυτοδικαίως, κι ως εκ τούτου η απόφαση που θα εκδοθεί επί της αμφισβήτησης θα είναι αναγνωριστική. Η αγωγή τέλος με την οποία μπορεί να ζητηθεί η συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας, κατά το ποσοστό που λείπει, είναι αγωγή περί κλήρου (ΑΠ 281,76, ΑΠ962/75) και υπόκειται στη συνήθη 20ετή παραγραφή (249ΑΚ). [Βαθρακοκοίλης, Β., ΕΡΝΟΜΑΚ, (κατ’ άρθρο) ΤΟΜΟΣ ΣΤ’, ΚΛΗΡΟΝΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ)]
Διαφορετικά ισχύουν για την ακύρωση όλης της διαθήκης κι όχι μόνο των διατάξεων που θίγουν τη νόμιμη μοίρα, κατά τη διάταξη 1786ΑΚ. Αναλυτικότερα, η διάταξη προβλέπει ειδική περίπτωση πλάνης για τα παραγωγικά αίτια της βούλησης, η οποία παρέχει ευρύτερη στον μεριδούχο προστασία από εκείνη της ΑΚ1825, διότι με την ακύρωση δεν ικανοποιείται απλώς η νόμιμη μοίρα του, αλλά ακυρώνεται η διαθήκη και επέρχεται η εξ αδιαθέτου διαδοχή. Θεωρείται ότι υφίσταται παράλειψη, όταν ο διαθέτης, δε άφησε σε αυτόν κανένα περιουσιακό στοιχείο ούτε και τον αποκλήρωσε. Ουσιώδες στοιχείο της βάσεως της αγωγής είναι ότι ο διαθέτης παρέλειψε τον μεριδούχο ακούσια, από πλάνη ή άγνοια ως προς την ύπαρξή του κατά τη σύνταξη της διαθήκης, και όχι με σκοπό αποκλεισμού. Έτσι, παράλειψη δεν υπάρχει κατά την έννοια της άνω διάταξης του άρθρου 1786ΑΚ, αν κατελήφθη στον μεριδούχο κάποιο μέρος της κληρονομιαίας περιουσίας, έστω και μικρό, οπότε εάν με αυτό δεν συμπληρώνεται η νόμιμη μοίρα, δικαιούται ο μεριδούχος να ζητήσει την συμπλήρωση αυτής, κατά τη διάταξη του άρθρου 1827ΑΚ. Από τη διάταξη της 1786ΑΚ, συνάγεται ότι η παράλειψη στη διαθήκη μεριδούχου που υπήρχε κατά τη σύνταξή της έχει ως αποτέλεσμα την ακύρωση της διαθήκης μετά από αίτηση (αγωγή) του μεριδούχου που παραλείφθηκε (ΑΚ1787). Τούτο, διότι, αν συντρέχουν τα περιστατικά αυτά, ο νόμος υποθέτει κατά νόμιμο τεκμήριο (μαχητό), ότι ο διαθέτης συνέταξε τη διαθήκη με την προϋπόθεση της ανυπαρξίας αυτού ή της ιδιότητάς του ως μη μεριδούχου (ΟλΑΠ 1014/1972). Το διαπλαστικό δικαίωμα ακύρωσης της διάταξης τελευταίας βούλησης, αποσβήνεται μετά δύο έτη από τη δημοσίευση οποιουδήποτε τύπου διαθήκης. [Βαθρακοκοίλης, Β., ΕΡΝΟΜΑΚ, (κατ’ άρθρο) ΤΟΜΟΣ ΣΤ’, ΚΛΗΡΟΝΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ)]
Ελένη Μακροδημήτρη, ασκ. δικηγόρος
info@efotopoulou.gr